یکی از روش‌های درمانی غیرتهاجمی در حوزه مغز و اعصاب تحریک الکتریکی مغز (TDCS) است. این روش قسمت خاصی از مغز را هدف قرار می دهند. و ایجاد قطب‌های مثبت و منفی به رفع اختلالات و برخی بیماری‌ها کمک می‌کند. برخی افراد تصور می‌کنند تحریک مغناطیسی مغز همان تحریک الکتریکی است. درحالیکه این دو روش‌های متفاوتی هستند و در زیرمجموعه درمان‌های تحریکی مغز قرار دارند. امروزه از انواع تحریک مغزی برای درمان مشکلاتی که به دارو درمانی پاسخ نداده‌اند استفاده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این روش درمانی و نحوه انجام آن در ادامه با ما همراه باشید.
تحریک الکتریکی مغز (TDCS) چیست؟
این روش درمانی نوعی از الکتروتراپی است که با استفاده از جریان الکتریکی مستقیم تعدادی نورون و یا شبکه عصبی را تحریک می‌کند. تحریک مغز به روش الکتریکی با عنوان TDCS که مخفف شده (transcranial Direct Current Stimulation) شناخته می‌شود. در این روش جریان ضعیف با شدت حداکثر 2 میلی آمپر از طریق الکترودهایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند وارد جمجمه می‌شود. پایین بودن شدت این جریان باعث ایجاد تغییر در پتانسیل عملی نورون‌ها نشده و صرفا با تحریک قشر مغز در الگوی فعالیت سلول‌های عصبی تغییراتی ایجاد می‌کند. درنتیجه آستانه تحریک پذیری آن‌ها نسبت به جریان وارد شده تغییر می‌کند.
در تحریک الکتریکی مغز (TDCS) که نوعی تنظیم کننده سیستم عصبی است عملکرد و ساختار نورون‌ها اصلاح می‌شود. این روش با تغییر در میزان انعطاف پذیری عصبی و تحریک نورون‌ها در قسمت‌های مختلف مغز می‌تواند فعالیت‌های مغزی را تغییر دهد. تاثیرگذاری سریع و نداشتن عوارض جانبی جدی از مزایای این روش درمانی هستند. الکتروتراپی مغز بدون بیهوشی و بدون شکاف دادن جمجمه انجام می‌شود. فرد در حین درمان احساس درد نخواهد داشت و ممکن است کمی خارش، گرما و سوزن سوزن شدن در پوست سر خود احساس کند که بعد از برداشتن الکترودها برطرف می‌شود. این روش کاملا بی‌خطر است. انجام آن برای کودکان و بزرگسالان تایید شده است.
ابزار مورد استفاده در تحریک الکتریکی مغز
دستگاهی که برای انجام TDCS از آن استفاده می‌شود نوعی از دستگاه‌های نوروتراپی است و انرژی مورد نیاز خود را از طریق جریان الکتریکی و یا باتری تامین می‌کند. این دستگاه کوچک دارای صفحه نمایشی است که می‌توان برنامه‌ریزی دستگاه را از طریق آن تنظیم کرد. الکترودها از طریق کابل به دستگاه وصل می‌شوند. جریان الکتریکی از طریق سیم‌ها به الکترود و سپس به قشر مغزی انتقال می‌یابد. الکترودها داخل پارچه‌های اسفنجی که با محلول آب نمک مرطوب شده‌اند نگهداری می‌شوند. از این رو رسانایی خوبی دارند. وجود مقاومت سنج و جریان سنج در این دستگاه‌ها باعث می‌شود تمامی مراحل درمان قابل کنترل بوده و با ایمنی کامل انجام شود.
انواع تحریک الکتریکی مغز (TDCS)
به طور کلی تحریک مغز با جریان الکتریکی در سه حالت مثبت (anodal)، منفی (cathedral) و ساختگی (sham) انجام می‌شود. در نوع مثبت میزان تحریک پذیری در قسمت تعیین شده افزایش می‌یابد. اما در تحریک پذیری منفی عکس این حالت اتفاق می‌افتد و آن بخش به جای تحریک، مهار می‌شود. تحریک ساختگی معمولا طی مطالعات و تحقیقات بر روی افراد خاصی انجام می‌شود. زمان این نوع تحریک کوتاه است و آن را سریع متوقف می‌کنند.
کاربرد درمانی
تحریک الکتریکی مغز (TDCS) یکی از خدمات پاراکلینیکی است و در درمان برخی اختلالات و بیماری‌ها نقش مهمی دارد. علاوه بر آن در بهبود عملکرد شناختی و تقویت توانایی و مهارت‌های گفتاری و ریاضی تاثیرگذار است. همچنین هماهنگی حرکتی و سرعت پردازش مغز را بهبود می‌بخشد. از رایج‌ترین مشکلاتی که TDCS در رفع آن‌ها موثر است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- تسکین دردهای مزمن
- کاهش علائم افسردگی
- بهبود کیفیت خواب
- بهبود بیماری پارکینسون
- بهبود حافظه کاری
- رفع وزوز گوش
- کمک به بهبود بعد از سکته مغزی
درمان اختلال کم توجهی و بیش فعالی
تحریک الکتریکی مغز (TDCS) علاوه بر موارد گفته شده در آموزش مهارت‌های جدید و افزایش توان یادگیری موثر است. برای مثال طبق تحقیقات انجام شده افرادی که قصد حفظ کردن نمادهای خاصی را داشتند. پس از گذراندن دوره TDCS توانستند بهتر و سریع‌تر از قبل این نمادها و اعداد را در ذهن خود پردازش و حفظ کنند. همچنین درصورتی که لوب چپ پیشانی مغز توسط TDCS تحریک شود توانایی‌های کلامی و حافظه مربوط به زبان بهبود می‌یابد.
متغیرهای موثر در تحریک الکتریکی مغز (TDCS)
برخی عوامل در تاثیرگذاری تحریک الکتریکی مغز (TDCS) نقش مهمی دارند و تغییر هریک از آن‌ها می‌تواند در اثربخشی این روش درمانی موثر باشد. از مهمترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
شدت جریان
انتقال جریان الکتریکی از الکترود آند (قطب منفی) به الکترود کاتد (قطب مثبت) است و هرچه شدت جریان عبوری بیشتر باشد اثرگذاری بیشتری خواهد داشت.
اندازه و شکل الکترود
چگالی جریان عبوری از مغز نسبت به سایر موارد اهمیت بیشتری در اثربخشی تحریک الکتریکی دارد. تراکم جریان یا چگالی میزان جریانی است که از یک سانتی‌متر مربع عبور می‌کند. در بیشتر موارد تراکم مورد استفاده در هر سانتی‌متر مربع بین 029/0 تا 08/0 میلی آمپر است. به همین دلیل سایز و شکل الکترودها اهمیت دارند. معمولا در این روش درمانی از الکترودهای 25 تا 35 سانتی‌متر مربعی استفاده می‌شود. برای اینکه بین الکترودها و جمجمه اتصال مناسبی برقرار شود آن‌ها را با آب معمولی، محلول NaCI و کرم‌های مخصوص مرطوب نگه می‌دارند. البته تعدادی از الکترودها به این مواد نیاز ندارند.
طول برقراری جریان
هرچه شدت جریان و طول دوره جریان افزایش یابد اثربخشی تحریک الکتریکی مغز (TDCS) نیز بیشتر خواهد شد. اما به دلیل اینکه با افزایش شدت جریان، نورون‌های لایه‌های زیرین نیز تحریک شده است. اثرات آن قابل کنترل نخواهد بود معمولا برای تاثیرگذاری بهتر طول دوره را افزایش می‌دهند.
محل قرارگیری الکترود
روش TDCS دارای تاثیرگذاری منطقه‌ای در قشر حرکتی راست، چپ و قشر پره فرونتال است. به این صورت که الکترود آند فعالیت سطحی قشر مخ را افزایش و الکترود کاتد آن را کاهش می‌دهد. درنتیجه هنگام تحریک مغز با جریان الکتریکی قسمتی از آن تحریک و قسمت دیگر مهار می‌شود.
نحوه درمان با تحریک الکتریکی مغز (TDCS)
در ابتدا آماده سازی‌های اولیه انجام شده است. و فرد روی صندلی نشسته یا روی تخت شبیه به یونیت دراز می‌کشد. سپس دو الکترود که یکی دارای قطب مثبت و دیگری قطب منفی است، را همراه با پد اسفنجی که به محلول رسانا آغشته شده روی سر قرار می‌دهند. این کار معمولا زیر نظر دکتر روانپزشک و یا متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. جریان الکتریکی منتقل شده از دستگاه TDCS به الکترودها ابتدا از پوست سر، جمجمه و سایر نواحی عبور کرده است. و در نهایت به سطح قشر مغزی می‌رسد.
جریان ناشی از تحریک الکتریکی مغز (TDCS) سبب باردار شدن نورون‌ها و ایجاد قطب مثبت و منفی شده است. فعالیت مغز در آن ناحیه را تغییر می‌دهد. با ورود کلسیم به درون سلول فعالیت سلولی بیشتر شده است. با افزایش میزان گلوکز و اکسیژن در آن قسمت به ترمیم مغز کمک می‌کند. این کار باعث ایجاد ارتباط بین سلول‌های آسیب دیده و سالم شده است. با افزایش توان عملکردی در آن ناحیه منجر به ترمیم، بهبود و بازتوانی در آن قسمت از مغز می‌شود. با اینکه این روش برای افراد سالم و دارای اختلال قابل انجام است اما در افرادی که به بیماری خاصی همچون صرع مبتلا هستند ممکن است با تشنج همراه باشد.
فواصل زمانی درمان
اینکه جلسات درمانی هرچند وقت یکبار و در چه بازه زمانی انجام شوند به نظر پزشک معالج بستگی دارد. اما معمولا جلسات درمانی با تحریک الکتریکی مغز (TDCS) بین 20 تا 30 دقیقه است و فرد هر 10 یا 15 روز یکبار باید مراجعه کند. درصورتی که زمان هر جلسه بیشتر از 30 دقیقه باشد. باعث معکوس شدن تاثیرات مغزی می شود. و شرایط بیماری را بدتر می‌کند. از این رو درمان با TDCS باید در بازه زمانی تعیین شده انجام شود.
موارد منع انجام روش تحریک الکتریکی مغز (TDCS)
با اینکه این روش درمانی برای تمامی افراد حتی کسانی که مشکل خاصی ندارند قابل انجام است اما برای تعدادی محدودیت دارد. وجود خراشیدگی در پوست سر جزو موارد همراه با محدودیت است و معمولا تا زمان برطرف شدن آن درمان انجام نمی‌شود. همچنین تحریک الکتریکی مغز برای افرادی که در قلب خود باتری دارند و یا مجبور به استفاده از دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب هستند مناسب نیست و با محدودیت‌هایی همراه است.
تفاوت ECT با TDCS
روش تحریک الکتریکی مغز (TDCS) با استفاده از جریان‌های ثابت و ضعیف انجام می‌شود و مغز می‌تواند خود را با این جریان تطبیق دهد. درحالیکه روش ECT به عنوان شوک درمانی شناخته می‌شود. جریان وارد شده به مغز کوتاه است. اما قدرت زیادی دارد. این جریان حالت موج مانند به خود گرفته است. تبدیل آن به جریان متناوب باعث می‌شود مغز نتواند تطابق لازم را ایجاد کند. ECT ممکن است سبب بروز تشنج شود.
جمع بندی
تحریک الکتریکی مغز (TDCS) یکی از انواع روش‌های تحریک مغزی است که با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف سبب بهبود و ترمیم بخش مشخصی از قشر مغزی می‌شود. برای دریافت این خدمات می‌توانید به کلینیک روانشناسی و روانپزشکی مراجعه کرده و بعد از معاینه توسط پزشک متخصص تحت درمان قرار بگیرید. این روش غیرتهاجمی اثربخشی بسیار خوبی در درمان بیماری‌ها و اختلالاتی همچون پارکینسون، اضطراب، میگرن، اعتیاد، وزوز گوش و … دارد. درصورت تکمیل دوره درمانی و رعایت نکات گفته شده توسط درمانگر بهترین نتیجه را دریافت خواهید کرد.
واحد تحقیق و توسعه کلینیک تخصصی مهر رضوی
