تحریک الکتریکی مغز TDCS

یکی از روش‌های درمانی غیرتهاجمی در حوزه مغز و اعصاب تحریک الکتریکی مغز (TDCS) است. TDCS مخفف عبارت Transcranial Currect Stimulation است و با استفاده از آن می‌توان بیماری‌ های مختلف نظیر؛ پارکینسون، بازتوانی پس از سکته مغزی و… را به سادگی در کلینیک تخصصی مهر رضوی درمان کرد. این روش قسمت خاصی از مغز را هدف قرار می دهند. و ایجاد قطب‌های مثبت و منفی به رفع اختلالات و برخی بیماری‌ها کمک می‌کند. برخی افراد تصور می‌کنند تحریک مغناطیسی مغز همان تحریک الکتریکی است. درحالیکه این دو روش‌های متفاوتی هستند و در زیرمجموعه درمان‌های تحریکی مغز قرار دارند. امروزه از انواع تحریک مغزی برای درمان مشکلاتی که به دارو درمانی پاسخ نداده‌اند، استفاده می‌شود. در ادامه به بررسی کامل این روش درمانی می ‌پردازیم.

تاریخچه تحریک الکتریکی مغز

تحریک الکتریکی مغز، یک فناوری پیشرفته است که از امواج الکتریکی برای تحریک نورون‌ها در مغز انسان استفاده می‌کند. این تکنولوژی تاریخچه‌ای طولانی و پیچیده دارد که از دهه‌های گذشته به سرعت توسعه یافته است.

در دهه ۱۹۶۰، تحقیقات ابتدایی در زمینه تحریک الکتریکی مغز آغاز شد. اولین تلاش‌ها به بررسی تأثیرات الکتریکی بر فعالیت‌های مغزی و حالت‌های روانی افراد متمرکز بود. با پیشرفت تکنولوژی، دستگاه‌هایی که قادر به ایجاد امواج الکتریکی دقیق و کنترل‌شده در مغز بودند، توسعه یافت.

در سال‌های اخیر، تحریک الکتریکی مغز به عنوان یک روش پزشکی و تحقیقاتی برای درمان برخی اختلالات عصبی و روانی به کار گرفته شده است. از جمله کاربردهای این تکنولوژی می‌توان به درمان افسردگی، اختلالات خلقی، افزایش تمرکز و حتی بهبود حافظه اشاره کرد.

ابتدایی‌ترین دستگاه‌های تحریک مغز از ماهی‌های زنده برای تولید شوک الکتریکی بهره می‌بردند. رومی‌ها و یونانیان باستان از ماهی‌هایی مانند گربه‌ماهی نیلی (رود نیل) و ماهی‌های الکتریکی (Electric Ray) آگاه بودند و از این ماهی‌ها به عنوان منابع الکتریکی برای تحریک الکتریکی مغز استفاده می‌کردند.

فینگر (Finger) در سال ۲۰۰۰ اشاره کرد که گالن و اسکریبونیوس لارگوس در دوره‌های باستانی در روم از ماهی‌های الکتریکی برای درمان سردرد و اختلالات مختلف دیگر استفاده می‌کردند. این ماهی‌ها به عنوان منابع قدرت الکتریکی برای تحریک مغزی به کار می‌رفتند. این ممکن است به عنوان نخستین دستگاه‌های تحریک مغزی در تاریخ محسوب شوند.

بنابراین، این روش‌های باستانی نشان از دانش و استفاده از تأثیرات الکتریکی برای درمان و تسکین برخی از اختلالات مغزی دارند و می‌توان آنها را به عنوان نقطه شروع تاریخچه تحریک الکتریکی مغز در نظر گرفت.

تحریک الکتریکی مغز همچنین در زمینه تحقیقات علوم اعصاب و درک بهتر از عملکرد مغز انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. با پیشرفت مطالعات نوروساینس، این فناوری به تدریج به یک ابزار قدرتمند برای تحلیل و تعیین نقاط قوت و ضعف عملکرد مغز تبدیل شده است.

در کل، تحریک الکتریکی مغز به عنوان یک حوزه پیشرفته در علوم اعصاب و پزشکی، امکانات جدیدی برای درمان و تحقیقات در زمینه عملکرد مغز و اختلالات مرتبط با آن فراهم کرده است.

تحریک الکتریکی مغز (TDCS) چیست؟

این روش درمانی نوعی از الکتروتراپی است که با استفاده از جریان الکتریکی مستقیم تعدادی نورون و یا شبکه عصبی را تحریک می‌کند. تحریک مغز به روش الکتریکی با عنوان TDCS که مخفف شده (transcranial Direct Current Stimulation) شناخته می‌شود.

در این روش جریان ضعیف با شدت حداکثر 2 میلی آمپر از طریق الکترودهایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند وارد جمجمه می‌شود. پایین بودن شدت این جریان باعث ایجاد تغییر در پتانسیل عملی نورون‌ها نشده و صرفا با تحریک قشر مغز در الگوی فعالیت سلول‌های عصبی تغییراتی ایجاد می‌کند.

درنتیجه آستانه تحریک پذیری آن‌ها نسبت به جریان وارد شده تغییر می‌کند. لازم به ذکر است که تحریک الکتریکی اطلاعات بیشتری در رابطه با نحوه عملکرد مغز انسان نیز به افراد ارائه می‌دهد.

در تحریک الکتریکی مغز (TDCS) که نوعی تنظیم کننده سیستم عصبی است عملکرد و ساختار نورون‌ها اصلاح می‌شود. این روش با تغییر در میزان انعطاف پذیری عصبی و تحریک نورون‌ها در قسمت‌های مختلف مغز می‌تواند فعالیت‌های مغزی را تغییر دهد.

تاثیرگذاری سریع و نداشتن عوارض جانبی جدی از مزایای این روش درمانی هستند. الکتروتراپی مغز بدون بیهوشی و بدون شکاف دادن جمجمه انجام می‌شود. فرد در حین درمان احساس درد نخواهد داشت و ممکن است کمی خارش، گرما و سوزن سوزن شدن در پوست سر خود احساس کند که بعد از برداشتن الکترودها برطرف می‌شود. این روش کاملا بی‌خطر است. انجام آن برای کودکان و بزرگسالان تایید شده است.

مزایای تحریک الکتریکی مغز چیست؟

تحریک الکتریکی مغز با استفاده از تکنیک tDCS یک روش غیر تهاجمی است که از جراحی یا بیهوشی جلوگیری می‌کند و از این رو برخی مزایای مهم را ارائه می‌دهد:

1. کاربری آسان: یکی از مزایای بارز این روش، کاربری آسان آن است. افرادی که دارای مهارت کافی هستند می‌توانند محیط‌های بالینی به راحتی انجام دهند.

2. عدم نیاز به بیهوشی یا جراحی: تحریک الکتریکی مغز با استفاده از tDCS بدون نیاز به جراحی یا بیهوشی صورت می‌گیرد. این مزیت برای بیمارانی که از امراض مزمن رنج می‌برند یا نیاز به درمان‌های مکرر دارند، بسیار مهم است.

3. کارایی درمانی: تحقیقات نشان داده است که tDCS می‌تواند در بهبود عملکرد شناختی، کاهش دردها، کنترل افسرده‌گی و اضطراب، و حتی درمان برخی اختلالات روانی مؤثر باشد. برای بسیاری از موارد، می‌تواند به عنوان روش جایگزین یا تکمیلی به درمان‌های دارویی مورد استفاده قرار گیرد.

4. کمترین عوارض جانبی: tDCS معمولاً با عوارض جانبی کمتری همراه است نسبت به روش‌های دیگر تحریک مغزی مانند tDCS. عوارضی که گزارش شده‌اند اغلب کمتر از مواردی هستند که در روش‌های دیگر مشاهده می‌شوند.

5. هزینه کمتر: نسبت به روش‌های دیگر تحریک مغزی، tDCS هزینه کمتری دارد. این امر باعث می‌شود این روش برای بیماران بیشتر قابل دسترس است .

انواع تحریک‌پذیری الکتریکی در مغز

به طور کلی تحریک مغز با جریان الکتریکی در سه حالت مثبت (anodal)، منفی (cathedral) و ساختگی (sham) انجام می‌شود. در نوع مثبت میزان تحریک پذیری در قسمت تعیین شده افزایش می‌یابد. اما در تحریک پذیری منفی عکس این حالت اتفاق می‌افتد و آن بخش به جای تحریک، مهار می‌شود. تحریک ساختگی معمولا طی مطالعات و تحقیقات بر روی افراد خاصی انجام می‌شود. زمان این نوع تحریک کوتاه است و آن را سریع متوقف می‌کنند.

ابزار مورد استفاده در تحریک الکتریکی مغز

دستگاهی که برای انجام TDCS از آن استفاده می‌شود نوعی از دستگاه‌های نوروتراپی است و انرژی مورد نیاز خود را از طریق جریان الکتریکی و یا باتری تامین می‌کند. این دستگاه کوچک دارای صفحه نمایشی است که می‌توان برنامه‌ریزی دستگاه را از طریق آن تنظیم کرد. الکترودها از طریق کابل به دستگاه وصل می‌شوند. جریان الکتریکی از طریق سیم‌ها به الکترود و سپس به قشر مغزی انتقال می‌یابد.

الکترودها داخل پارچه‌های اسفنجی که با محلول آب نمک مرطوب شده‌اند نگهداری می‌شوند. از این رو رسانایی خوبی دارند. وجود مقاومت سنج و جریان سنج در این دستگاه‌ها باعث می‌شود تمامی مراحل درمان قابل کنترل بوده و با ایمنی کامل انجام شود.

تحریک الکتریکی مغز چگونه انجام می‌گیرد؟

بطورکلی می‌توان گفت در تحریک الکتریکی دو الکترود دارای قطب مثبت و دیگری منفی از طریق نوعی پد اسفنجی که توسط یک محلول رسانا مرطوب می‌شود بر روی سر افراد قرار می ‌گیرند. شایان ذکر است که جریان الکتریکی موجود در این الکترودها بعد از عبور از نواحی مختلف نظیر؛ پوست سر، جمجمه و… خود را به سطح قشر مغزی می ‌رساند. حال این جریان موجب باردارشدن نورون‌ها می‌ شود و درنتیجه یک قطب مثبت و منفی ایجاد می‌ گردد که این امر موجب تغییر فعالیت ناحیه مورد نظر می ‌شود.

شایان ذکر است که تحریک الکتریکی موجب ورود کلسیم به داخل سلول و درنتیجه افزایش فعالیت سلولی می ‌شود. فرایند تحریک الکتریکی بطورکلی میزان گلوکز و اکسیژن را تا حد بسیار زیادی افزایش می‌ یابد و درنتیجه ترمیم مغز انجام می ‌گردد.

درنهایت می‌توان گفت تحریک الکتریکی از طریق ایجاد ارتباط میان سلول ‌ها یا ایجاد ارتباط میان سلول ‌های آسیب‌دیده با سلول‌ های سالم موجب بازتوانی، ترمیم، بهبود و افزایش توان عملکرد ناحیه مورد نظر می ‌شود.

کاربرد درمانی TDCS

تحریک الکتریکی مغز (TDCS) یکی از خدمات پاراکلینیکی است و در درمان برخی اختلالات و بیماری‌ها نقش مهمی دارد. علاوه بر آن در بهبود عملکرد شناختی و تقویت توانایی و مهارت‌های گفتاری و ریاضی تاثیرگذار است. همچنین هماهنگی حرکتی و سرعت پردازش مغز را بهبود می‌بخشد. از رایج‌ترین مشکلاتی که TDCS در رفع آن‌ها موثر است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

تسکین دردهای مزمن
کاهش علائم افسردگی
بهبود کیفیت خواب
بهبود بیماری پارکینسون
بهبود حافظه کاری
رفع وزوز گوش
کمک به بهبود بعد از سکته مغزی
درمان اختلال کم توجهی و بیش فعالی

تحریک الکتریکی مغز (TDCS) علاوه بر موارد گفته شده در آموزش مهارت‌های جدید و افزایش توان یادگیری موثر است. برای مثال طبق تحقیقات انجام شده افرادی که قصد حفظ کردن نمادهای خاصی را داشتند. پس از گذراندن دوره TDCS توانستند بهتر و سریع‌تر از قبل این نمادها و اعداد را در ذهن خود پردازش و حفظ کنند. همچنین درصورتی که لوب چپ پیشانی مغز توسط TDCS تحریک شود توانایی‌های کلامی و حافظه مربوط به زبان بهبود می‌یابد.

متغیرهای موثر در تحریک الکتریکی مغز (TDCS)

برخی عوامل در تاثیرگذاری تحریک الکتریکی مغز (TDCS) نقش مهمی دارند و تغییر هریک از آن‌ها می‌تواند در اثربخشی این روش درمانی موثر باشد. از مهمترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

شدت جریان

انتقال جریان الکتریکی از الکترود آند (قطب منفی) به الکترود کاتد (قطب مثبت) است و هرچه شدت جریان عبوری بیشتر باشد اثرگذاری بیشتری خواهد داشت.

اندازه و شکل الکترود

چگالی جریان عبوری از مغز نسبت به سایر موارد اهمیت بیشتری در اثربخشی تحریک الکتریکی دارد. تراکم جریان یا چگالی میزان جریانی است که از یک سانتی‌متر مربع عبور می‌کند. در بیشتر موارد تراکم مورد استفاده در هر سانتی‌متر مربع بین 029/0 تا 08/0 میلی آمپر است. به همین دلیل سایز و شکل الکترودها اهمیت دارند. معمولا در این روش درمانی از الکترودهای 25 تا 35 سانتی‌متر مربعی استفاده می‌شود. برای اینکه بین الکترودها و جمجمه اتصال مناسبی برقرار شود آن‌ها را با آب معمولی، محلول NaCI و کرم‌های مخصوص مرطوب نگه ‌می‌دارند. البته تعدادی از الکترودها به این مواد نیاز ندارند.

طول برقراری جریان

هرچه شدت جریان و طول دوره جریان افزایش یابد اثربخشی تحریک الکتریکی مغز (TDCS) نیز بیشتر خواهد شد. اما به دلیل اینکه با افزایش شدت جریان، نورون‌های لایه‌های زیرین نیز تحریک شده است. اثرات آن قابل کنترل نخواهد بود معمولا برای تاثیرگذاری بهتر طول دوره را افزایش می‌دهند.

محل قرارگیری الکترود

روش TDCS دارای تاثیرگذاری منطقه‌ای در قشر حرکتی راست، چپ و قشر پره فرونتال است. به این صورت که الکترود آند فعالیت سطحی قشر مخ را افزایش و الکترود کاتد آن را کاهش می‌دهد. درنتیجه هنگام تحریک مغز با جریان الکتریکی قسمتی از آن تحریک و قسمت دیگر مهار می‌شود.

چرا از تحریک الکتریکی مغز استفاده می‌شود؟

تحریک الکتریکی مغز یک روش درمانی است که با استفاده از جریان الکتریکی، فعالیت‌های عصبی مغز را تغییر می‌دهد. این روش به عنوان یک روش مؤثر در بهبود عملکرد مغز شناخته می‌شود.
از تحریک الکتریکی مغز به منظور اصلاح فعالیت‌های عصبی و بهبود عملکرد شناختی استفاده می‌شود. برخی از اهداف استفاده از این روش عبارتند از: بهبود حافظه، کنترل دردها، بهبود تمرکز و توجه، کاهش علائم برخی اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب، و بهبود عملکرد عصبی و حرکتی.
این روش می‌تواند به صورت غیر تهاجمی و غیر دارویی انجام شود و اغلب به عنوان یک روش امن و کم عوارض شناخته می‌شود. از طریق تحریک الکتریکی مغز، می‌توان الگوهای فعالیت مغزی را تغییر داده و ارتباطات بین نورون‌ها را بهبود بخشید.
از جمله روش‌های تحریک الکتریکی مغز می‌توان به جریان مستقیم (tDCS) اشاره کرد این روش دارای مزایا و کاربردهای خاصی است که بسته به نیاز درمانی، انتخاب می‌شود.

حوزه درمان با تحریک الکتریکی مغز (TDCS)

در ابتدا آماده سازی‌های اولیه انجام شده است. و فرد روی صندلی نشسته یا روی تخت شبیه به یونیت دراز می‌کشد. سپس دو الکترود که یکی دارای قطب مثبت و دیگری قطب منفی است، را همراه با پد اسفنجی که به محلول رسانا آغشته شده روی سر قرار می‌دهند.

این کار معمولا زیر نظر دکتر روانپزشک و یا متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. جریان الکتریکی منتقل شده از دستگاه TDCS به الکترودها ابتدا از پوست سر، جمجمه و سایر نواحی عبور کرده است. و در نهایت به سطح قشر مغزی می‌رسد.

جریان ناشی از تحریک الکتریکی مغز (TDCS) سبب باردار شدن نورون‌ها و ایجاد قطب مثبت و منفی شده است. فعالیت مغز در آن ناحیه را تغییر می‌دهد. با ورود کلسیم به درون سلول فعالیت سلولی بیشتر شده است. با افزایش میزان گلوکز و اکسیژن در آن قسمت به ترمیم مغز کمک می‌کند.

این کار باعث ایجاد ارتباط بین سلول‌های آسیب دیده و سالم شده است. با افزایش توان عملکردی در آن ناحیه منجر به ترمیم، بهبود و بازتوانی در آن قسمت از مغز می‌شود. با اینکه این روش برای افراد سالم و دارای اختلال قابل انجام است اما در افرادی که به بیماری خاصی همچون صرع مبتلا هستند ممکن است با تشنج همراه باشد.

فواصل زمانی درمان تحریک الکتریکی مغز

اینکه جلسات درمانی هرچند وقت یکبار و در چه بازه زمانی انجام شوند به نظر پزشک معالج بستگی دارد. اما معمولا جلسات درمانی با تحریک الکتریکی مغز (TDCS) بین 20 تا 30 دقیقه است و فرد هر 10 یا 15 روز یکبار باید مراجعه کند. درصورتی که زمان هر جلسه بیشتر از 30 دقیقه باشد. باعث معکوس شدن تاثیرات مغزی می شود. و شرایط بیماری را بدتر می‌کند. از این رو درمان با TDCS باید در بازه زمانی تعیین شده انجام شود.

موارد منع انجام روش تحریک الکتریکی مغز (TDCS)

با اینکه این روش درمانی برای تمامی افراد حتی کسانی که مشکل خاصی ندارند قابل انجام است اما برای تعدادی محدودیت دارد. وجود خراشیدگی در پوست سر جزو موارد همراه با محدودیت است و معمولا تا زمان برطرف شدن آن درمان انجام نمی‌شود. همچنین تحریک الکتریکی مغز برای افرادی که در قلب خود باتری دارند و یا مجبور به استفاده از دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب هستند مناسب نیست و با محدودیت‌هایی همراه است.

نکات مهم و ضروری در رابطه با TDCS

مطابق با تحقیقات و بررسی‌های انجام ‌شده تی دی اس در برخی موارد موجب اختلال در افراد می‌شود، درنتیجه این امر هنگام انجام این روش باید نکات مختلف و بسیاری را در نظر داشت که اصلی‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

- شدت جریان الکتریکی، مدت و جهت آن باید مشخص باشند.

- اندازه پدهای اسفنجی مورد استفاده باید بصورت کامل مشخص شوند.

- تعداد جلسات انجام تحریک الکتریکی مغز باید مرتب و مشخص باشند.

و…

تفاوت ECT با TDCS

روش تحریک الکتریکی مغز (TDCS) با استفاده از جریان‌های ثابت و ضعیف انجام می‌شود و مغز می‌تواند خود را با این جریان تطبیق دهد. درحالیکه روش ECT به عنوان شوک درمانی شناخته می‌شود. جریان وارد شده به مغز کوتاه است. اما قدرت زیادی دارد. این جریان حالت موج مانند به خود گرفته است. تبدیل آن به جریان متناوب باعث می‌شود مغز نتواند تطابق لازم را ایجاد کند. ECT ممکن است سبب بروز تشنج شود.

HD tDCS چیست؟

مدتی پس از استفاده از روش تحریک الکتریکی مغز، یک رویکرد جدید به افراد ارائه شد که در آن به جای استفاده از دو پد از تعدادی الکترود با سایز کوچک‌تر بر روی ساختارهای قشری مغز استفاده می‌ شد. لازم به ذکر است که این رویکرد جدید را به دلیل کیفیت بسیار بالایی که دارد، HD tDCS می‌ نامند.

جمع بندی

تحریک الکتریکی مغز (TDCS) یکی از انواع روش‌های تحریک مغزی است که با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف سبب بهبود و ترمیم بخش مشخصی از قشر مغزی می‌شود. برای دریافت این خدمات می‌توانید بهترین کلینیک روانشناسی مراجعه کرده و بعد از معاینه توسط پزشک متخصص تحت درمان قرار بگیرید. این روش غیرتهاجمی اثربخشی بسیار خوبی در درمان بیماری‌ها و اختلالاتی همچون پارکینسون، اضطراب، میگرن، اعتیاد، وزوز گوش و … دارد. درصورت تکمیل دوره درمانی و رعایت نکات گفته شده توسط درمانگر بهترین نتیجه را دریافت خواهید کرد.