نوروفیدبک یا نوروتراپی یکی از آشناترین روش‌های درمانی با هدف توانبخشی است که در آن عملکرد مغز بصورت لحظه‌ای در یک صفحه نمایش نشان داده می‌شود. در سمت دیگر تحریک الکتریکی مغز به کمک جریان مستقیم نیز از دیگر روش‌های درمانی بسیار کارآمد و موثر است که در آن جریان مستقیم بسیار ضعیفی بر پوست سر وارد می‌شود. در حال حاضر بسیاری از مردم این دو روش درمانی را با یکدیگر یکی می‌گیرند. این نکته را در نظر داشته باشید که میان این دو روش تفاوت‌های مختلفی وجود دارد. در ادامه به بررسی درمان‌های تکنولوژیک نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز می‌پردازیم و مزایا و معایب هریک را بطورکامل بیان می‌کنیم. درنهایت تفاوت نوروفیدبک با TDCS را توضیح می‌دهیم. پس تا انتها با ما همراه باشید.
درمان‌های تکنولوژیک
درمان‌های تکنولوژیک همان درمان‌های نوظهور در پزشکی هستند که در درمان بیماری‌های مختلف موثر هستند. بطورکلی رایج‌ترین و موثرترین این درمان‌ها نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز است.
نوروفیدبک چیست؟
بطورکلی می‌توان گفت نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است که به کمک ثبت امواج فعالیت‌های مختلف را به مغز انجام می‌دهد. برای انجام نوروفیدبک تراپی باید پیش از هرچیزی در رابطه با امواج مغزی اطلاعات مختصری به دست آورد. این نکته را در نظر داشته باشید که امواج مغزی نوعی پالس الکتریکی به شمار می‌آیند که درست زمان ارتباط میان سلول‌های مغز تولید می‌شوند. این گروه از امواج اطلاعات بسیار زیادی در رابطه با چگونگی احساسات و سطح استرس افراد ارائه می‌دهند و به این ترتیب فرآیند درمان را ساده‌تر و سریع‌تر می‌سازند. تفاوت نوروفیدبک با TDCS همان چیزی است که آن را از نوروفیدبک متمایز می‌سازد.
کاربردهای نوروفیدبک
همانطور که گفتیم نوروفیدبک نوعی درمان مکمل است که در گروه درمان‌های تکنولوژیک قرار می‌گیرد. در حال حاضر از این روش جهت درمان بیماری‌های مختلف و بسیاری ازجمله اختلال نقص توجه و تمرکز، افسردگی، اضطراب، پانیک، سردردهای میگرنی، وسواس فکری، مشکلات خواب، کاهش تشنج، اوتیسم و… استفاده می‌شود. هنگام بررسی کاربردهای نوروفیدبک به تفاوت نوروفیدبک با TDCS حتماً دقت داشته باشید.
نوروفیدبک تراپی چگونه انجام می‌گیرد؟
برای انجام نوروفیدبک حسگرهایی به نام الکترود بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند تا به این ترتیب فعالیت الکتریکی مغز به شکل امواج مغزی ثبت شوند. حال این امواج به شکل یک بازی کامپیوتری یا حتی فیلم شبیه‌سازی‌شده در اختیار بیمار قرار می‌گیرند. شایان ذکر است که در نوروفیدبک بیمار تنها باید به صفحه مانیتور نگاه کند و هدایت،کنترل و پخش فیلم یا بازی کامپیوتری را با امواج مغزی انجام دهد.
به عبارت دیگر در نوروفیدبک دست‌ها هیچ نقشی ندارند. احتمالأ با خود می‌گویید که فرد چگونه می‌تواند شرایط مطلوب یا نامطلوب مغزی خود را تشخیص دهد. این نکته را در نظر داشته باشید که فرد موردنظر با توجه به پیشرفت یا توقف بازی یا حتی از دست‌دادن و گرفتن امتیاز می‌تواند این تغییرات را متوجه شود.
عوارض نوروفیدبک و موارد منع استفاده
تا به امروز هیچ عارضه جدی از خطرهای نوروفیدبک گزارش نشده است و مطابق با بررسی‌ها و تحقیقات انجام‌شده این روش کاملاً موثر است. بطورکلی مهم‌ترین و بدترین عارضه استفاده از نوروفیدبک عدم تغییر علائم بیماری است. این نکته را در نظر داشته باشید که اگر فرد هنگام انجام نوروفیدبک یک داروی خاص مصرف کند موجب تأثیر بیش‌تر دارو بر روی وی می‌شود و هیچ عارضه خطرناکی به همراه ندارد.
نوار عصب عضله
همانطور که از نام این نوع نوار مشخص است به بررسی عملکرد عصب‌های بدن می‌پردازد. هدف از انجام نوار عصب و عضله درمان بیماری‌های مختلف ازجمله دیابت، ضایعات مربوط به دیسک گردن و کمر، سندروم تونل کارپ، سندروم خروجی قفسه سینه، احساس مورمور، گزگز، بی‌حسی اندام‌ها و… است. انجام نوار عصب عضله مراحل مختلفی دارد که دو مرحله اصلی آن عبارتند از:
- بررسی هدایت عصبی
- بررسی عضله
در بررسی هدایت عصبی متخصص مغزواعصاب نوعی تحریک الکتریکی به اعصاب فرد مورد معالجه وارد می‌کند. اما در سمت دیگر هنگام بررسی عضله سوزنی را در قسمت‌های مختلف عضله وارد می‌کند. این نکته را در نظر داشته باشید که در قسمت بررسی عضله هیچ دارویی به افراد تزریق نخواهد شد. هنگام فرورفتن سوزن ممکن است که فرد کمی درد در پوست خود احساس کند که این امر موقتی است. البته پس از خروج سوزن‌ها از پوست نیز در برخی مواقع جای آن‌ها ممکن است تا مدت‌ها سوزش داشته باشد. درنتیجه این امر هیچ نگرانی از لحاظ درد و سوزش هنگام ورود و خروج سوزن‌ها به پوست خود نداشته باشید.
تحریک الکتریکی مغز
تحریک الکتریکی مغز یکی‌دیگر از روش‌های درمانی است که در آن جدار جمجمه‌ای با جریان مستقیم بسیار ضعیف تماس پیدا می‌کند. تأثیر این جریان به حدی نیست که یک پتانسیل عمل در نورون‌ها ایجاد کند. به همین جهت این جریان تنها موجب افزایش یا کاهش آستانه‌ی تحریک‌پذیری آن‌ها می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت جریان ایجادشده در روش تحریک الکتریکی مغز تنها قطبی‌سازی را انجام می‌دهد. این نکته را در نظر داشته باشید که تحریک الکتریکی مغز یکی از موثرترین و کارآمدترین روش‌های درمانی امروزی است که در بسیاری از مراکز درمانی دنیا بکار گرفته می‌شود.
چگونگی انجام تحریک الکتریکی مغز
در مرحله‌ی اول انجام تحریک الکتریکی مغز دو الکترود با قطب‌های مثبت و منفی که با نوعی پد اسفنجی مرطوب شده‌اند بر روی سر بیمار قرار می‌گیرند. حال الکترودهای ذکرشده جریان درون خود را از نواحی مختلف نظیر؛ پوست، جمجمه و… عبور می‌دهند تا به این ترتیب به سطح قشر مغزی راه پیدا کنند.
این جریان نورون‌ها را باردار می‌کند و به این ترتیب قطب مثبت و منفی تشکیل می‌شود. درنتیجه مرحله قبل فعالیت ناحیه مربوطه بطورکامل دستخوش تغییر می‌شود. این نکته را در نظر داشته باشید که با ایجاد قطب‌های مثبت و منفی ورود کلسیم به سلول آغاز می‌شود و درنهایت فعالیت سلولی تا حد بسیار زیادی افزایش می‌یابد.
با افزایش فعالیت سلولی میزان گلوکز و اکسیژن نیز در ناحیه موردنظر افزایش می‌یابد که این امر منجر به ترمیم مغز می‌شود. بطورکلی می‌توان گفت در تحریک الکتریکی مغز یک ارتباط میان سلول‌های آسیب‌دیده و سالم برقرار می‌شود که بازتوانی و بهبود را به همراه دارد. تفاوت نوروفیدبک با TDCSدر چگونگی انجام این درمان نیز اثرگذار است.
کاربردهای تحریک الکتریکی مغز
در حال حاضر متخصص مغز و اعصاب از تحریک الکتریکی مغز جهت درمان بیماری‌های مختلف بهره می‌گیرد که مهم‌ترین و اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- افسردگی
- میگرن
- بازتوانی پس از سکته مغزی
- پارکینسون
- دردهای مزمن
- اختلالات اضطرابی
- ولع اعتیاد
- درمان بیش فعالی کودکان
- درمان افسردگی در خانم‌های باردار
- و…
شایان ذکر است که کاربرد ذکرشده یکی از اصلی‌ترین تفاوت نوروفیدبک با TDCS است.
عوارض تحریک الکتریکی مغز
در حال حاضر بسیاری از افراد به دلیل عوارض احتمالی این درمان تکنولوژیک از انجام آن خودداری می‌کنند. فراموش نکنید که جریان مورد استفاده در این روش شدت بسیار کمی دارد و با بافت مغز هیچ تماس مستقیمی نخواهد داشت. درنتیجه این امر آن را در گروه روش‌های غیرتهاجمی و بدون عارضه جدی قرار می‌دهند. خوب است بدانید که عارضه‌های تحریک الکتریکی مغز به خارش پوست در محل الکترود، سردرد، سرگیجه و حالت تهوع خلاصه می‌شوند. البته به کمک رعایت پروتکل‌ها می‌توان از بروز این عارضه‌ها نیز تا حد بسیار زیادی پیشگیری کرد.
تفاوت نوروفیدبک با TDCS یا تحریک الکتریکی مغز
حال که با مفهوم نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز بطورکامل آشنا شده‌اید بدون شک تفاوت نوروفیدبک با TDCS را بهتر درک می‌کنید. در نوروفیدبک فرد با آموزش به امواج مغزی خود مسلط می‌شود. به عبارت دیگر در این روش خودتنظیمی و کنترل امواج مغزی به فرد آموزش داده می‌شود. در سمت دیگر تحریک الکتریکی مغز نوعی درمان تحریکی برای مغز است که از تحریک مغناطیسی مغز و تحریک الکتریکی فرا جمجمه‌ای تشکیل می‌شود. این روش غیرتهاجمی است و به کمک جریان بسیار ضعیفی انجام می‌گیرد.
همانطور که گفتیم نوروفیدبک در بهبود اختلالات مختلف ازجمله اختلال یادگیری کودکان، اضطراب، نشخوارهای فکری و وسواس فکری، افسردگی‌ها، دردهای مزمن، مشکلات خواب و… بکار برده می‌شود. تحریک الکتریکی مغز نیز جهت بهبود اختلالات روانپزشکی و نورولوژی نظیر؛ افسردگی، نواقص شناختی ، اضطراب، میگرن، آلزایمر و… بکار گرفته می‌شود. لازم به ذکر است که تفاوت نوروفیدبک با TDCS تنها به موارد فوق خلاصه نمی‌شود. اما موارد ذکرشده از مهم‌ترین و اصلی‌ترین تفاوت‌ها هستند.
ارزیابی نقشه مغزی و درمان بیماری‌های مختلف
جهت درمان بیماری‌های مختلف به کمک نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز باید پیش از هرچیزی ارزیابی نقشه مغزی انجام گیرد تا به این ترتیب یک درمان موثر و کارآمد ایجاد شود. نقشه‌برداری مغز شکل ارتقایافته از نوار مغزی است که در آن تمام اطلاعات به دست آمده از سطح مغز تحت یکی از روش‌های پردازش سیگنال قرار می‌گیرند و درنهایت براساس دامنه فرکانس و محل فعالیت به شکل یک نقشه از فعالیت مکانی توپوگرافیک مغز درمی‌آیند.
ارزیابی نقشه مغزی انواع مختلفی دارد که هریک در شرایط متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرند. بطورکلی انواع این نوع نقشه‌برداری عبارتند از:
- نقشه‌برداری مغزی معمولی
- نقشه‌برداری مغزی در حالت خواب
- نقشه‌برداری مغزی حین فعالیت
جمع‌بندی
در مطالب فوق به بررسی کامل مفهوم نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز پرداختیم و درنهایت تفاوت نوروفیدبک با TDCS را بیان کردیم. همانطور که گفتیم نوروفیدبک به کمک ثبت امواج فعالیت‌های مختلف را به مغز آموزش می‌دهد. برای انجام نوروفیدبک باید پیش از هرچیزی در رابطه با امواج مغزی اطلاعات مختصری به دست آورد.
در سمت دیگر تحریک الکتریکی مغز یکی‌دیگر از روش‌های درمانی است که در آن جدار جمجمه‌ای با جریان مستقیم بسیار ضعیف تماس پیدا می‌کند. دقت داشته باشید که تأثیر این جریان به حدی نیست که یک پتانسیل عمل در نورون‌ها ایجاد کند.به همین جهت این جریان تنها موجب افزایش یا کاهش آستانه‌ی تحریک‌پذیری آن‌ها می‌شود.
درنهایت همانطور که گفتیم علاوه بر روش‌های درمانی فوق از روش‌های دیگری نظیر نوار عصب عضله نیز می‌توان جهت درمان بیماری‌های عصبی بهره گرفت. البته حتماً این روش‌ها را تحت نظر متخصص مغزواعصاب انجام دهید تا به این ترتیب به درستی انجام گیرند و عوارض احتمالی آن‌ها به شما آسیب نرساند.
واحد تحقیق و توسعه کلینیک تخصصی مهر رضوی
