اختلالات عصبی رشدی چیست + آشنایی با انواع آن

علائم و ملاک‌های تشخیصی

علائم و نشانه‌های هرکدام از اختلالات رشد عصبی متفاوت است و ممکن است علائمی که در یک کودک اوتیسم بروز پیدا می‌کند، متفاوت از علائم کودک دیگر باشد. دلیل این اتفاق هم به شدت بیماری و هم به نوع بیماری برمی‌گردد. همچنین دلایل بروز این اختلالات یعنی شرایط ژنتیکی، محیطی و ترکیب ژنتیک و محیط در هر فرد متفاوت است و ممکن است یک فرد در دوران جنینی درگیر جهش‌های ژنتیکی شود و فرد دیگر بعد از تولد، دچار آسیب‌های مغزی شود.

از همین رو نمی‌توان یک جدول دقیق و یکسانی درباره علائم همه اختلالات رشد عصبی ترسیم کرد اما اختلالات حافظه، زبان، رفتار-اخلاق، مهارت‌های حرکتی، یادگیری، سخن، گفتار، مهارت‌های اجتماعی و احساسات از شایع‌ترین نشانه‌هایی هستند که در افراد مبتلا بروز پیدا می‌کنند. تاخیر در رشد حرکتی مثل صحبت کردن، کنترل ادرار، حرکت کردن و راه رفتن، مشکلات اجتماعی مثل عدم فهم و درک احساسات دیگران و ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران، مشکلات رفتاری نظیر پرخاشگری یا انجام کارهای تکراری، مشکلات شناختی مربوط به یادگیری و یا حل مسائل، مشکلات زبانی از جمله ملاک‌های تشخیصی واضحی هستند که به تشخیص صحیح پزشک کمک شایانی می‌کنند.

زمان بروز اختلالات عصبی رشدی 

اختلالات عصبی رشدی مجموعه‌ای از بیماری‌ها هستند که به دلایل مختلفی در دوران رشد رخ می‌دهند. در واقع شایع‌ترین زمان بروز این اختلالات، دوران کودکی قبل از سن مدرسه است. اما همیشه اینطور نیست. ممکن است علائم اختلالات رشد عصبی تا سنین بلوغ به طور واضح بروز نکند و تشخیص بیماری در همان سنین کودکی به راحتی انجام نگیرد. این اختلالات فقط مختص دوران کودکی نیستند و در دوران بلوغ و بعد از آن نیز می‌توانند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهند.

دسته بندی اختلالات عصبی رشدی

این اختلالات که اغلب در طول دوران رشد شروع می‌شوند و بر زندگی افراد تاثیرات قابل توجهی می‌گذارند، انواع مختلفی دارند که در ادامه به توضیح برخی از مهم‌ترین و شایع‌ترین آن‌ها خواهیم پرداخت.

• کم توانی ذهنی (Intellectual Disabilities)

یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی رشدی، کم توانی ذهنی یا اختلال رشدی هوش است که می‌تواند به 4 صورت خفیف، متوسط، شدید و عمیق بروز پیدا کند. از ملاک‌های تشخیصی این بیماری می‌توان به نقص کلی توانایی ذهنی مثل استدلال، حل مسئله، برنامه ریزی، تفکر انتزاعی، قضاوت، آموزش تحصیلی و یادگیری حاصل از تجربه اشاره کرد. کودکی که به کم توانی ذهنی مبتلا است، نمی‌تواند به استانداردهای استقلال فردی و اجتماعی در حیطه‌های مختلف زندگی روزمره دست یابد. همچنین وی این توانایی را ندارد که به نقاط عطف رشدی مورد انتظار در زمینه‌های کارکرد هوشی و ذهنی برسد. از دیگر نشانه‌هایی که می‌تواند به تشخیص این اختلال رشد عصبی کمک کند، آسیب‌های اکتسابی دوران رشد مثل آسیب شدید به سر است.

• اختلالات ارتباطی Communication Disorders

از دیگر اختلالات رشد عصبی، اختلال ارتباطی است که می‌تواند در 4 نوع اختلال زبانی، اختلال صوت تکلم، اختلال ارتباط اجتماعی، اختلال فصاحت کلام با شروع دوران کودکی یا همان لکنت زبان رخ دهد. این اختلال نیز همانند دیگر بیمای‌های عصبی-رشدی در اوایل دوران رشد و کودکی بروز پیدا می‌کند و می‌تواند باعث شود فرد تا پایان عمر خود دچار افت کارکردی شود. تاخیر در بارگیری زبان، گفتار و ارتباطات اجتماعی می‌تواند ملاک خوبی برای تشخیص وضعیت کودکانی که به اختلال زبانی، اختلال صوت تکلم و اختلال ارتباط اجتماعی با نقایص رشدی مبتلا هستند، باشد. همچنین کسانی که به اختلال فصاحت کلام که بیشتر با اصطلاح لکنت زبان هم شناخته می‌شود، مبتلا هستند، اصوات و سیلاب‌های تکراری تولید می‌کنند، حروف بی صدا و صدا دار را می‌کشند، لغات را به صورت منقطع بیان می‌کنند، کلام خود را با وقفه ادا می‌کنند و کلمات را با فشار جسمی بیش از حد بیان می‌کنند.

• طیف اختلال در خودماندگی (اوتیسم) Autism Spectrum Disorder

یکی از شایع‌ترین اختلالات رشد عصبی، اوتیسم یا همان اختلال در خودماندگی است که در هر فرد با علائم و شدت بسیار متغیری بروز پیدا می‌کند. این اختلال که نامی آشنا برای همه افراد است، مجموعه‌ای از انحرافات و نقایص مهارت‌های اجتماعی مثل زبان، ارتباطات و تعاملات اجتماعی در زمینه تعاملات دو طرفه، ارتباطات غیر کلامی، حفظ و فهم ارتباطات، وجود الگوهای محدود و تکراری رفتاری را شامل می‌شود. علائم اوتیسم معمولا در 2 سال اول زندگی ظاهر می‌شود. به این صورت که در خلق و عاطفه بی ثباتی شدید و نسبت به محرک‌های حسی، واکنش‌های غیر معمولی نشان داده می‌شود. محققان هنوز نتوانسته‌اند به طور دقیق دلیل بروز این اختلال رشد عصبی را پیدا کنند اما طبق مطالعات انجام شده، مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده به اوتیسم، بالا بودن سن والدین، وزن بسیار کم نوزاد در تولد، داشتن شرایط ژنتیکی خاص مثل سندروم داون یا سندروم ایکس شکننده از جمله عواملی هستند که احتمال ابتلای کودک به اوتیسم را افزایش می‌دهند.

•  اختلالات کم توجهی/ بیش فعالی Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder

از دیگر اختلالات رشد عصبی رایج، اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا همان نام آشنای ADHD است. ADHD با اختلال عملکرد اجرایی و علائمی نظیر نقص در توجه و تمرکز، بی توجهی به سخنان دیگران، بی احتیاطی، عدم توانایی برای تداوم کار، گم کردن مداوم اشیاء، بیش فعالی و انجام حرکاتی که فراگیر، مخرب و غیرطبیعی برای سن تقویمی فرد است، تشخیص داده می‌شود. بیش فعالی باعث می‌شود که فعالیت‌هایی مثل پر تحرکی، وول خوردن، عدم توانایی یکجا نشستن، عدم توانایی صبر کردن بروز پیدا کند.

این اختلال در دوران کودکی معمولا با اختلال برونی سازی که شامل اختلال نافرمانی مقابله جویانه و اختلال سلوک است، اشتباه گرفته می‌شود چرا که علائم این دو شبیه به هم است. ADHD در اکثر موارد تا سنین بزرگسالی ادمه پیدا می‌کند و باعث می‌شود عملکرد فرد در حیطه‌های مختلف افت پیدا کند.

علت این اختلال نیز همچنان ناشناخته باقی مانده است اما عوامل ژنتیکی و محیطی مختلفی مثل آسیب مغزی تروماتیک، قرار گرفتن در معرض خطرات زیستی در دوران بارداری، جهش‌های ژنتیکی، سوء تغذیه در اوایل زندگی می‌توانند احتمال بروز اختلال کم توجهی-بیش فعالی را افزایش دهند.

•  اختلال یادگیری اختصاصی Specific Learning Disorder

کودکانی که به اختلال یادگیری اختصاصی مبتلا هستند، در درک و پردازش موثر و صحیح اطلاعات دچار نقص هستند. علائم این اختلال در یادگیری مهارت‌های پایه‌ای تحصیلی نظیر خواندن، نوشتن و محاسبات ریاضی به خصوص در مقطع ابتدایی بروز پیدا می‌کند. کودکانی که باهوش هستند نیز ممکن است به این مشکل دچار شوند و در آزمون‌های زمان دار با مشکل مواجه شوند.