اختلال بدشکلی بدن یا(BDD)چیست + علائم، علل و راه های درمان

اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder – BDD) یکی از اختلالات روانی پیچیده و نادیده گرفته ‌شده‌ای‌ست که تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارد. در این اختلال، فرد به‌ طور وسواسی روی یکی از ویژگی‌های ظاهری خود تمرکز می‌کند و آن را نازیبا، ناقص یا حتی زننده می‌بیند؛ درحالی‌که این نقص ممکن است از دید دیگران بسیار جزئی یا حتی غیرقابل‌تشخیص باشد. این باور نادرست درباره ظاهر می‌تواند به اضطراب شدید، افسردگی، انزوای اجتماعی، کاهش اعتمادبه‌نفس و اختلال در عملکرد روزمره منجر شود. بسیاری از مبتلایان، برای رهایی از احساس زشتی یا نقص به جراحی‌های زیبایی متعدد روی می‌آورند، اما اغلب نتیجه‌ای جز تشدید وسواس‌هایشان نمی‌گیرد. در این مقاله، با استناد به نظرات یک دکتر روان‌پزشک در مشهد، به بررسی دقیق تعریف، تاریخچه، علائم، دلایل، روش‌های تشخیص و درمان اختلال بدشکلی بدن می‌پردازیم.

اختلال بدشکلی بدن یا BDD چیست؟

اختلال بدشکلی بدن یا BDD یک وضعیت روانی است که در آن فرد با نگرانی شدید و وسواس‌گونه نسبت به یک یا چند ویژگی ظاهری خود درگیر می‌شود. این ویژگی ممکن است بسیار جزئی یا حتی غیرقابل‌مشاهده برای دیگران باشد، اما ذهن فرد آن را بزرگ و غیرقابل‌تحمل تصور می‌کند. فرد مبتلا ممکن است ساعت‌ها صرف نگاه‌کردن در آینه، پوشاندن آن ناحیه یا بررسی عکس‌های خود کند. این رفتارها به‌مرور باعث کاهش شدید اعتمادبه‌نفس انزوای اجتماعی و اختلال در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی می‌شوند.

اختلال بدشکلی معمولاً در سنین نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و اگر به‌موقع درمان نشود، ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند و زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. در چنین شرایطی، مراجعه به یک دکتر روانپزشک در مشهد یا شهر محل زندگی می‌تواند گامی مؤثر در مسیر درمان و بهبود باشد.

تاریخچه اختلال بدشکلی بدن یا دیسمورفی

اولین نشانه‌های توصیف اختلال بدشکلی بدن به اواخر قرن نوزدهم برمی‌گردد، زمانی که پزشکان اروپایی مانند ریشوس از واژه‌هایی مثل “دیس‌مورفیا” یا “بیماری بدشکلی” برای توصیف افرادی استفاده کردند که به طور وسواس‌گونه از ظاهر خود ناراضی بودند.

در ادامه، با پیشرفت علم روان‌پزشکی، شناخت عمیق‌تری نسبت به این وضعیت شکل گرفت. نهایتاً در دهه ۱۹۹۰، انجمن روان‌پزشکی آمریکا (APA) اختلال بدشکلی را به طور رسمی در نسخه چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV) گنجاند.

از آن زمان تاکنون، تحقیقات گسترده‌ای درباره علل، نشانه‌ها و راهکارهای درمانی این اختلال انجام شده است. امروزه، با رشد سریع شبکه‌های اجتماعی، استفاده گسترده از فیلترهای تصویری و افزایش مقایسه‌های ظاهری در فضای مجازی، میزان نارضایتی از ظاهر در سطح جهانی بالا رفته و اهمیت شناخت و درمان اختلال بدشکلی بیش‌ازپیش احساس می‌‌شود.

علائم و نشانه‌های افراد مبتلا به بدریخت‌انگاری

افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن معمولاً درگیر افکار منفی و وسواسی درباره ظاهر خود هستند. آن‌ها ممکن است ساعت‌ها در روز را صرف نگاه‌کردن در آینه، مقایسه خود با دیگران یا پنهان‌کردن بخشی از بدن خود کنند. اجتناب از حضور در جمع، اضطراب هنگام گرفتن عکس، مراجعه مکرر به پزشکان زیبایی یا حتی کندن پوست و مو از جمله رفتارهای شایع در این افراد است. شدت این علائم ممکن است در هر فرد متفاوت باشد اما در اغلب موارد، باعث مختل‌شدن زندگی روزمره، کاهش اعتمادبه‌نفس و مشکلات ارتباطی می‌شود. توجه به این نشانه‌ها نقش مهمی در تشخیص به‌موقع اختلال بدشکلی و شروع فرایند درمان دارد.

تشخیص اختلال بدشکلی بدن

تشخیص اختلال بدشکلی معمولاً از طریق مصاحبه بالینی توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس صورت می‌گیرد. در این فرایند، نگرانی‌های افراطی فرد درباره ظاهر، مدت‌زمان اشتغال ذهنی و میزان اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی بررسی می‌شود. برای کمک به تشخیص دقیق‌تر، تست‌هایی مانند BDD-YBOCS نیز به کار می‌روند که شدت علائم وسواسی مرتبط با ظاهر را ارزیابی می‌کنند.

یکی از نکات مهم در تشخیص این اختلال، افتراق آن از سایر مشکلات روانی مشابه مثل وسواس فکری – عملی (OCD)، اختلالات خوردن (مانند بی‌اشتهایی عصبی)، اختلالات روان‌پریشی یا اختلال شخصیت نمایشی است. تشخیص درست و به‌موقع می‌تواند مسیر درمان را هموار کرده و از پیشرفت این اختلال جلوگیری کند.

دلایل اختلال بدشکلی بدن (BDD)

پیدایش اختلال بدشکلی بدن می‌تواند نتیجه ترکیبی از عوامل مختلف زیستی، روانی و محیطی باشد.

۱. عوامل زیستی: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که اختلال در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، یا تفاوت‌هایی در ساختار مغز ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. همچنین، افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات اضطرابی یا وسواسی دارند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به BDD قرار بگیرند.

۲. عوامل روان‌شناختی: تجربیات دوران کودکی مانند سرزنش یا انتقادهای مداوم درباره ظاهر یا احساس نارضایتی شدید از خود، می‌توانند زمینه‌ساز وسواس‌های مربوط به بدن و ظاهر در بزرگسالی شوند.

۳. عوامل محیطی و فرهنگی: در دنیای امروز، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکل‌گیری استانداردهای غیرواقعی زیبایی دارند. نمایش چهره‌ها و بدن‌های ایده‌آل باعث می‌شود افراد، به‌ویژه نوجوانان، تصویر بدی از خود پیدا کنند و زمینه برای بروز اختلال بدشکلی فراهم شود.

به نقل از منبع معتبر healthline:

“Changing socio-cultural values and excessive exposure to mass media targeting young people have crafted an imaginary body image that inculcates insecurity among ordinary people regarding self‑image.” تغییر ارزش‌های اجتماعی - فرهنگی و قرارگرفتن بیش از حد در معرض رسانه‌های عمومی، تصویری غیرواقعی از بدن ترسیم کرده‌اند که باعث احساس ناامنی در افراد عادی نسبت به تصویر بدنی‌شان می‌شود.

درمان اختلال بدشکلی بدن (BDD)

درمان اختلال بدشکلی بدن معمولاً به ترکیبی از روش‌های دارویی و روان‌درمانی نیاز دارد تا فرد بتواند افکار وسواسی و نگرانی‌های شدید درباره ظاهر خود را کنترل کند و کیفیت زندگی‌اش بهبود یابد.

۱. دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی، به‌ویژه SSRIs، معمولاً علائم وسواسی و اضطرابی را کاهش داده و حال عمومی بیمار را بهتر می‌کنند.

۲. روان‌درمانی: درمان شناختی – رفتاری (CBT) مؤثرترین روش است و به فرد یاد می‌دهد افکار منفی درباره ظاهر خود را شناسایی و اصلاح کند.

۳. حمایت اجتماعی: حضور گروه‌های همسالان و همراهی خانواده نقش مهمی در کاهش احساس تنهایی و اضطراب دارد.

۴. مواجهه و بازداری از پاسخ: این روش شامل رویارویی تدریجی با موقعیت‌های اضطراب‌زا و جلوگیری از رفتارهای وسواسی مانند آینه‌نگری است.

۵. بستری در بیمارستان: در موارد شدید یا همراه با افکار خودکشی، بستری‌شدن برای مراقبت و نظارت ضروری است.

۶. آینه‌درمانی: به فرد کمک می‌کند با تصویر بدن خود کنار بیاید و ترس‌های ظاهری‌اش را کاهش دهد.

افراد مبتلا به بدشکلی بدن چه افکاری در مورد بدن خود دارند؟

افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن معمولاً درگیر افکار منفی و وسواسی درباره ظاهر خود هستند. آنها ممکن است دائم فکر کنند «اگر این نقص را برطرف کنم، زندگی‌ام بهتر خواهد شد». این افکار باعث اضطراب شدید و رفتارهای تکراری مانند نگاه‌کردن زیاد در آینه یا پوشاندن نواحی خاص می‌شود. حتی وقتی دیگران ظاهر آنها را تحسین می‌کنند، باز هم احساس نارضایتی دارند و همیشه به دنبال نقص‌های جدید می‌گردند. این نگرانی‌ها می‌تواند کیفیت زندگی و روابط اجتماعی آنها را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد و در مواردی به افسردگی و انزوای اجتماعی منجر شود. در نتیجه، افراد مبتلا اغلب دچار احساس تنهایی و ناامیدی می‌شوند که درمان به‌موقع را حیاتی می‌سازد. این اختلال می‌تواند بر عملکرد تحصیلی یا شغلی نیز اثر منفی بگذارد، زیرا تمرکز فرد دائماً درگیر ظاهرش است.

آیا افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن سعی در تغییر ظاهر خود دارند؟

بله بسیاری از افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن بارهاوبارها به کلینیک‌های زیبایی، جراحی‌های پلاستیک، لیزردرمانی یا سایر روش‌های تغییر ظاهر مراجعه می‌کنند. آنها امیدوارند با اصلاح ظاهری که به آن حساسیت دارند، احساس بهتری نسبت به خود پیدا کنند. بااین‌حال، معمولاً این تغییرات رضایت ماندگاری به همراه ندارد و پس از مدتی دوباره نگرانی‌ها و نارضایتی‌ها بازمی‌گردد. این چرخه مراجعه مکرر به روش‌های درمانی و زیبایی می‌تواند برای فرد هم از لحاظ جسمی و روانی مضر باشد و هم باعث تحمیل هزینه‌های مالی سنگین شود. در نتیجه، درمان تخصصی روان‌شناختی برای مدیریت این اختلال اهمیت زیادی دارد.

اختلال بدشکل‌انگاری بدن معمولاً چه زمانی ایجاد می‌شود؟

اغلب این اختلال در دوره نوجوانی یا اوایل دهه بیست زندگی آغاز می‌شود. این بازه زمانی از نظر روانی بسیار حساس است و فرد با تغییرات زیاد جسمی، اجتماعی و فرهنگی مواجه می‌شود. معمولاً اولین نشانه‌ها و نگرانی‌ها درباره ظاهر در سال‌های بلوغ پدیدار می‌شوند اما گاهی اختلال بدشکلی بدن ممکن است تا دهه‌های بعدی زندگی ادامه یابد یا حتی تشدید شود. به همین دلیل، تشخیص و درمان به‌موقع این اختلال اهمیت زیادی دارد تا فرد بتواند کیفیت زندگی خود را حفظ کند و از عوارض روانی بیشتر جلوگیری شود.

اهمیت درمان اختلال بدشکلی بدن

اختلال بدشکلی نوعی مشکل روانی است که با اشتغال ذهنی وسواسی نسبت به نقص‌های ظاهری (واقعی یا خیالی) همراه است. این نگرانی‌ها می‌توانند باعث اضطراب، افت عملکرد اجتماعی و حتی بروز افسردگی و افکار خودکشی شوند. افراد مبتلا معمولاً رفتارهایی مانند نگاه‌کردن مکرر در آینه، پوشاندن بخش‌هایی از صورت یا بدن و اجتناب از حضور در جمع را تجربه می‌کنند.
درمان اختلال بدشکلی بدن نیازمند رویکردی چندجانبه است. ترکیبی از داروهای ضدافسردگی، روان‌درمانی شناختی – رفتاری، آینه‌درمانی و حمایت خانواده در بهبود حال فرد مؤثر است.
بهترین کلینیک‌ روانشناسی در مشهد با بهره‌گیری از روش‌های درمانی نوین می‌توانند به افراد کمک کنند تا این اختلال را بهتر درک کرده و برای بهبود شرایط روانی خود گام بردارند.
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان با علائمی مانند نگرانی وسواس‌گونه درباره ظاهر روبه‌رو هستید، دریافت کمک تخصصی در زمان مناسب می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی در کیفیت زندگی داشته باشد.

واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی