کنترل خشم در کودکان + راهکارهای طلایی

تربیت درست کودکان از دغدغه‌های اصلی زندگی والدین است. اما اگر والدین به درستی ندانند که برای اصلاح رفتار کودک خود چه کاری باید انجام دهند، ممکن است آن‌ها را کلافه کند. کلینیک روانشناسی مهر رضوی در تلاش است که با مشاوره درست به والدین بتواند به شما و فرزند نازنین‌تان جدید ترین شیوه‌های اصلاح رفتار را بیاموزد و در مسیر پرورش کودکان توانمند و دارای سلامت روان شما را یاری دهد.

یکی از رفتارهایی که ممکن است والدین را بسیار زیاد خسته کند، پرخاشگری کودک است. پرخاشگری کودک ممکن در ایجاد ارتباط سالم او را دچار مشکل کند، گاهی دیده شده که پرخاشگری کودک موجب افت تحصیلی شدید او شده است و یا زندگی عادی والدین را دچار اختلال کرده است.
والدینی که راه‌کارهای درست مقابله با پرخاشگری کودک را ندانند ممکن است با پاسخ اشتباه به فرزندان رفتار پرخاشگرانه را در آن‌ها تقویت کنند و موجب شوند که پرخاشگری همواره با کودک باقی بماند. به همین علت در این مقاله به موضوع پر‌خاشگری در کودکان پرداخته ایم. نشانه‌ها و علت‌های پرخاشگری را با شما در میان گذاشته‌ و راه‌حل‌هایی برای کنترل خشم در کودکان ارئه داده‌ایم.

چرا فرزندم زیاد عصبانی می‌شود؟

ممکن است در ارزیابی‌های اولیه از کودک خود متوجه شده باشید که فرزندتان بیش از اندازه عصبانی می ‌شود. دلایل بسیار زیادی ممکن است وجود داشته باشد که کودک نازنین شما بیش از اندازه عصبانی شود. می توانیم مهم ترین این دلایل را

دیدن عصبانیت و دعواهای بین اعضای خانواده.
وقتی که نسبت به موضوعی ویژه احساس اضطراب و ترس شدید می کند.
اگر فرزند شما به دوران بلوغ خود نزدیک شده، میتوانیم بگوییم شاید یکی از علت‌ها تغییرات هومونی باشد.
اگر گروهی از دوستان او به هر علتی دیگر حاضر نباشند که فرزند شما یکی از آن‌ها باشد، طرد شدگی از گروه در هر سنی ناراحت کننده است و این موضوع در دوران کودکی تاثیر بیشتری می‌گذارد.
وقتی کودک توانایی درستی در ابزار احساسات خود ندارد و نمی‌تواند به درستی احساسات و عواطف خود را مدیریت و کنترل کند.
ما حتی می‌توانیم بزرگسالانی هم در جامعه ببینیم، که فکر می‌کنند حل هر مشکلی را باید با ناراحتی انجام دهند، این موضوع می تواند در کودکان بیشتر خودش را نشان دهد.
اگر فرزند شما دوست صمیمی داشته که تازگی با او به مشکل بر خورده و یا غم از دست دادن کسی را داشته باشد.

نشانه‌های کودک خشمگین و پرخاشگر

همانطور که گفتیم ممکن است ریشه‌های خشم در کودک شما با دیگران متفاوت باشد، اما به هر حال شما باید نشانه‌های کودکان خشمگین و پرخاشگر را بدانید تا در صورت لزوم برای آن اقدامات جدی انجام دهید. در مواردی تنها کافی است که کنترل خشم را به کودکان خود بیاموزیم تا از این حس رهایی پیدا کنند و آثار منفی آن در زندگی شان باقی نماند اما در مواردی نیاز است که کودک را نزد روانشناس برده و از او بخواهیم که آموزش و درمان لازم را بر کودکمان اعمال کند.

در زیر بعضی از نشانه ها را برای شما شرح می‌دهیم:

1.مشکل داشتن کودک در برقراری ارتباط با دیگران

اگر کودک در برقراری ارتباط با دیگران احساس منفی داشته باشد اتفاق منطقی است. مثلا ممکن است به دوستش بخاطر داشتن یک اسباب بازی حسادت بکند. اما اگر دیدید این حسادت کوچک منجر به این می‌شود که او را کتک بزند و مدام هم این رفتار را از خود بروز می‌دهد بدانید نشانه خوبی نیست. کنترل خشم در کودکان اگر به درستی کنترل نشود ممکن است وجود روابط سالم و پایدار از آن‌ها دریغ شود و این موضوع خود می‌تواند دلیل مشکلات روانی شدیدی شود.

2. اگر پرخاشگری کودک روند عادی زندگی اعضای خانواده را مختل کرده باشد.

یکی از راه‌کارهای اشتباهی که والدین در مقابل کودکان در نظر می ‌گیرند این است که پرخاشگری کودک باعث می‌شود که او هر چه درخواست کرد را برایش انجام دهند.
مثلا یک روز کودک پرخاش می کند که پدر به محل کار نرود و پدر هم مرخصی می گیرد، یا لباس خواهر و برادر بزرگ ترش را میخواهد و به او داده می‌شود.
اگر رفتارهای پرخاشگرانه کودک باعث شده که در زندگی عادی شما اختلالی پیش بیاید، پس پیشنهاد می‌کنیم که او را حتما به بهترین کلینیک روانشناسی خوب ببرید تا کودک از این پرخاشگری خود نه خودش رنج ببرد و نه بیشتر به دیگران و شما رنج برساند.

3. اگر کودک پرخاشگری را به عنوان یک راه حل برای مشکلات انتخاب می‌کند.

اگر کوچک‌ترین مشکل و کوچک‌ترین تعارض، کودک شما را به پرخاش وا می‌دارد به گونه‌ای که تناسبی بین میزان خشمی که کودک ابراز می‌کند و اندازه مشکل وجود نداشته باشد، بهترین کار این است که برای کنترل خشم در کودکان خود حتما این نشانه را جدی بگیرید و تکنیک های موثر در کنترل خشم را بیاموزید و آن را به کودک خود نیز بیاموزید و اگر در آموختن این تکنیک‌ها به کودک خود را ناتوان دیدید،حتما او را نزد یک روان‌شناس توانمند ببرید.
جدی نگرفتن نشان های خشم توسط والدین می‌تواند لطمه‌های شدیدی به کودک و آرامش و موفقیت‌های او وارد کند.

4. اگر خشمگین شدن کودک شما با سن او تناسب ندارد.

بالاتر رفتن سن در کودکان باعث می‌شود که از میزان پرخاش آن‌ها کمتر شود. مثلا اگر یک کودک دو ساله وقتی بستنی خواست و برای او نخریدید، خود را به زمین زد شما باید این رفتار را برای سن او طبیعی بدانید ولی اگر همین رفتار را از کودک 8 ساله ببینید حتما تعجب خواهید کرد.
امیدواریم که منظور‌مان از تناسب بین پرخاش و سن کودک را به درستی منتقل کرده باشیم. اگر همچین نشانه‌ای در کودک دیدید باید با یک روانشناس مشورت کنید. لازم است همین جا دوباره تاکید کنیم که توانایی کنترل خشم در کودکان یکی از مهم ترین توانایی‌هایی است که اگر به درستی از آن برخوردار نباشند ممکن است در آینده به روابط بین فردی آن‌ها لطمه‌های جدی وارد کند.

5. اگر با کوچیک ترین ناکامی پرخاش می‌کند.

نشانه‌ی بالغ شدن در کودکان این است که آن‌‌ها در مقابل ناکامی‌ها تحملشان بیشتر می‌شود. اگر یک کودک 9 ساله وقتی که تکلیف‌های درسی خود را اشتباه حل می‌کند شروع به پرخاشگری می‌کند. این موضوع یک نشانه از ناتوانی او در تحمل ناکامی است همین موضوع ساده ممکن است فرایند آموزش و موفقیت تحصیلی او را به خطر بیاندازد.

کنترل هیجانات و آموزش ابراز صحیح

هیجانات یکی از مهم ترین آموزش‌هایی است که باید توسط والدین به فرزندان آموزش داده شود. توجه به نشانه‌هایی که در بالا گفته شد می‌تواند شما را به نشانه‌های پرخاشگری کودک حساس کند.
باید بگوییم که گرچه این موارد اگر نزد روانشناس بروند می‌توانند به راحتی اصلاح شوند اما اگر والدین توانایی کنترل خشم در کودکان را جدی نگیرند، این موضوع باعث می‌شود تا بزرگسالی در آن‌ها بماند و بسیاری از موقعیت‌های موفقیت آمیز را از آن‌ها دور کنند.
موقعیت‌هایی مثل داشتن روابط دوستی سالم، ارتباط نزدیک با والدین، تلاش برای موفقیت در یک رشته تحصیلی یا شغلی و در آینده ممکن است در فرایند ازدواج و شغلی آن‌ها نیز مشکلات زیادی را به وجود آورد.

تفاوت بین احساسات و رفتار

بین احساسات و رفتار ما تفاوت وجود دارد. کودکانی که یاد بگیرند بدون احساس شرمندگی، احساسات درونی خود را بپذیرند و بدانند احساسی که دارند کاملا طبیعی است و مهم رفتاری است که بر اساس آن احساس انتخاب می‌کنند، به میزان زیادی می‌توانند خشم خود را بپذیرند و بعد تصمیم بگیرند هنگامی که احساس خشم دارند، لزوما نیازی نیست که رفتار پرخاشگرانه نشان دهند.

شاید شما هم مفهومی به نام هوش هیجانی به گوشتان خورده باشد، هوش هیجانی یعنی توانایی و نظارت و پایش احساسات و هیجانات خود و دیگران، تفکیک و تشخیص آن‌ها، و استفاده از این اطلاعات به عنوان راهنمایی برای تفکر و رفتار. این تعریفی است که سالووی و مایر درباره هوش هیجانی داده‌اند.

بهترین کار این است که با فرزند خود درباره پرخاشگری که انجام می‌دهد گفت و گو کنید. گفت وگو برای کنترل خشم در کودکان یک راه‌حل عالی است. شما می‌توانید از فرزندتان بپرسید که چرارفتار خاصی را نشان داده است. ممکن است تمام پرخاشگری کودک صرفا برای این باشد که نتواسته مشق مدرسه‌اش را به درستی انجام دهد.

شما می توانید بعد از این که فهمیدید دلیل پرخاش کودک چیست به او راه‌حل هایی برای ابراز احساساتش را بیان کنید، تا بتواند بیان احساس را جایگزین پرخاشگری کند. لازمه این اتفاق آن است که خودتان هم در گنجینه دانش‌تان راه‌حل‌های جایگزینی برای پرخاشگری و خشم داشته باشید تا بتوانید به کودک خود آن‌ها را بیاموزید و همین گفتگو و آموختن بتواند باعث کنترل خشم در کودکان نازنین ما بشود.

راه‌های کنترل خشم در کودکان چیست؟

راه‌های کنترل خشم در کودکان چندان پیچیده نیست. اما نیاز به صبوری و تحمل دارد تا این راهکارها در کودکان نهادینه شود. پس با صبوری تمام گزینه‌های مطرح شده را مطالعه کنید و سعی کنید از آن‌ها استفاده کنید. مهم‌ترین نکته‌ای که در اینجا باید در نظر داشته باشیم واکنش شما به پرخاشگری کودک است. باید بتوانید در هنگامی که او پرخاشگر می‌شود، بدانید چه واکنشی از جانب شما بهترین واکنش است.

1. لطفا خودتان آرامشتان را حفظ کنید.

شاید شما هم وقتی کودکتان پرخاشگری می‌کند دوست داشته باشید که فریاد بزنید تا او آرام شود اما واقعیت این است که این کار شاید فقط مقطعی او را آرام کند. او با خود این خشم را حمل می کند و این موضوع هیچ کمکی به کنترل خشم در کودکان نمی‌کند. کودک از خود شما الگو برداری می‌کند و اگر متوجه شود خود شما نیز وقتی چیزی مطابق میلتان نیست پرخاشگری می ‌کنید پس این رفتار را به عنوان یک قاعده و الگو می پذیرد و آن را تکرار می ‌کند. آرامش داشتن مهم ترین نکته در کنترل خشم کودکان است.

2. قوانینتان را به خاطر پرخاش آن‌ها نشکنید.

در راه‌کار شماره 1 گفتیم که مانند کودک فریاد نزنید و آرامش خود را حفظ کنید اما حفظ آرامش به این معنی نیست که به خواسته کودک تن دهید و هر چه خواست برای او فراهم کنید. اگر شما قانون گذاشته باشید که کودک حق ندارد بیش از یک بستنی بخورد، به هیچ عنوان و با هیچ پرخاشگری قانون را نمی شکنید و بستنی دوم را به کودک نمی‌دهید.
اگر قانون با پرخاشگری کودک بشکند برای او تبدیل به یک راه‌حل می شود و پرخاشگری در او تقویت می ‌شود او می‌داند که با انجام پرخاشگری می‌تواند باردیگر هم به خواسته خود برسد. تعیین قوانین در ارتباط با کودکان و محکم ماندن بر روی قانون می‌تواند یکی از مهم‌ترین راهکار برای کنترل خشم در کودکان باشد.

3. مهارت حل مسئله را به آن‌ها بیاموزید.

یادگیری مهارت حل مسئله یکی از مهارت‌هایی است که باید آن‌ را هم در خود و هم در کودکانمان تقویت کنیم. قبل از این که بخواهیم بحثی راجع ‌به مهارت‌های حل مسئله با کودک خود بکنیم باید ابتدا به او یاد بدهیم که مسئله‌ را شناسایی بکند.
پس بهترین کار در این مرحله گفت و گو کردن درست با کودک است برای شناسایی مسئله. بگذارید تعریفی از مسئله ارائه دهیم ، وقتی وضعیت فعلی خود را می شناسیم و نیز می دانیم که وضعیت مطلوب چیست اما نمی دانیم با طی کردن چه مسیری می توانیم به هدف خود برسیم. برای دنیای کودکانه لزومی ندارد که مسائل خیلی پیچیده باشند اما به هر حال برای او یک مسئله است و اگر در کودکی این موضوع را متوجه شود تقویت این مهارت در بزرگسالی به او کمک بسیار بالایی می‌کند.

4. رفتار مثبت آن‌ها تشویق کنید.

به هر حال کودکی که پرخاشگر است، آرام آرام از شما می‌آموزد که در موقعیت‌های متفاوت چگونه خشم خود را کنترل کند. هر بار که کودک خشمگین است و از تکنیک‌هایی برای کنترل خشم خود استفاده کرد، حتما او را تشویق کنید.
مهم‌ترین نکته‌ای که مد نظر قرار دهید این است که واکنش‌های شما در برابر کودک یک رفتار را در او تقویت و رفتار دیگری را در او کاهش می ‌دهد. پس برای کنترل خشم در کودکان باید به رفتار صحیح آن‌ توجه ویژه داشت و در این شرایط آن را تشویق کرد تا این رفتار در آن‌ها تقویت شود.

5. در کنترل خشم فرزند خود را کمک کنید.

رفتار شما با کودک باید به نحوی باشد که کودک فکر نکند که با او مشکلی دارید. در واقع شما صفتی از او را دارای مشکل می بینید و می‌خواهید خودتان نیز به او کمک کنید تا این صفت را از او دور کنید. ابراز عشق در کنترل خشم کودکان می‌تواند در آن‌ها حس رضایت ایجاد کند و کاری کند که آن‌ها بیشتر به حرف ‌والدین خود گوش دهند.
استفاده از استعاره‌ها و تشبیه ها در دنیای کودکانه، اجازه می دهد گفت و گوی شما بیشتر طول بکشد و بیشتر بر او اثر بگذارد. مثلا می توانید خشم را به یک کوه آتشفشان تشبیه کنید که می خواهید این کوه آتشفشان را خاموش کنید. می توانید از تشبیه های دیگری برای کنترل خشم در کودکان برای بهتر کردن حس آن‌ها استفاده کنید.

6. علائم خشم را به آن‌ها نشان دهید.

همین که کودک بتواند تشخیص دهد که چه وقتی عصبانی و خشمگین است به او کمک می کند که بتواند آن را به مقدار خیلی زیادی کنترل کند.
نشانه‌های جسمانی مثل بالا رفتن ضربان قلب، فشار دادن دندان‌هاروی هم و… .

7. برنامه روزانه جذاب را برایش بریزید.

اگر کودکانی که پرخاش بیش از حدی دارند بتوانند در برنامه روزانه خود ورزش و بازی‌های فیزیکی هم قرار دهند این موضوع باعث می شود که انرژی آن‌ها در راه درستی مصرف شود. یکی از مهم ترین راه‌حل‌های کنترل خشم در کودکان گنجاندن ورزش در برنامه روزانه آن‌هاست.
ورزش کردن فعالیتی است که به طور کلی می تواند برای جسم کودکان ما مفید باشد و اگر در کودکی عادت به فعالیت ورزشی شکل بگیرد کودک می تواند آن را همیشه در برنامه روزانه خود بگنجاند. اما علاوه بر کمک به سلامت جسم ما می‌تواند به سلامت روان ما نیز کمک کند.

8. به فرزندتان یاد بدهید که از موقعیت دور شود.

اولین چیزی که ما به عنوان بزرگسال برای کنترل خشم خودمان می آموزیم این است که از موقعیت که خشم ما را تشدید می‌‌کند دور شویم. یاد گیری همین موضوع ساده میتواند در کنترل خشم کودکان اثر بخش باشد. با یک مثال برای او توضیح دهید و مدام به او یاد آوری کنید که چگونه فقط با ترک کردن موقعیت می‌تواند خشم خود را کنترل کند.

9. تکنیک‌های آرامش بخش را به او یاد دهید.

همه ما به تکنیک‌هایی احتیاج داریم که در هنگام پرخاشگری به آن تکنیک ها چنگ بیاندازیم و خشم خود را کنترل کنیم، بهتر است این تکنیک‌ها را یاد بگیریم و به فرزند خود بیاموزیم. تکنیک‌هایی مثل تنفس عمیق کشیدن، از موقعیت دور شدن، گفت و گو کردن با یک فرد دیگر، از ده تا یک شمردن و تکنیک های دیگری که میتوانید بیاموزید و به کودکتان بیاموزید که هنگام خشمگین شدن از این تکنیک‌ها استفاده کند.

10. از روانشناس توانمند کمک بگیرید.

واقعیت این است که گاهی مواقع نیاز است که کودک خود را نزد یک روانشناس ببرید. شاید مشکل خیلی ساده باشد ولی راه حل درستی در دست شما نباشد و روانشناس بتواند با چندین جلسه مشکل را به طور کلی حل کند.
اما گاهی مواقع هم مشکل بسیار حاد تر از چیزی که ما فکر می‌کنیم که در این صورت روانشناس با تشخیص درست خود می تواند مراحل درمانی را به موقع شروع کند.

جمع بندی

والدین وظیفه دارند که جسم، ذهن و روان کودکان خود را به نوعی پرورش دهند که بتواند در بزرگسالی برای آن‌ها بهترین عملکرد را داشته باشد. شناخت احساسات یکی از مهم ترین مهارت هایی است که کودک باید بیاموزد و بداند که احساسات نا به جا می تواند به او لطمه های جبران ناپذیری را وارد کند.
یکی از احساساتی که همه ما ممکن دچار آن شویم احساس خشم است. پذیرش احساس خشم کودک به او این اطمینان را می دهد که احساس کم بودن نکند اما رفتار پرخاشگرانه باید از او گرفته شود .
اگر می توانید خودتان به کودکتان نشانه‌های خشم را بیاموزید و به او یاد دهید که چگونه خشم خود را کنترل کند اما اگر به هر دلیلی این کار از دست خودتان به تنهایی بر نیامد حتما با مراجعه به روانشناس این مسئله را حل کنید.
سرزنش کودک در جمع یکی از راه‌حل‌های اشتباهی است که بعضی از والدین برای کنترل خشم در کودکان در نظر می گیرند این موضوع می تواند عزت نفس کودکان را خدشه دار کند. پس هیچگاه از روش‌های تنبیهی مثل کتک زدن، فریاد زدن، سرزنش کردن در جمع، برای اصلاح رفتاری در کودک استفاده نکنید چون شاید این رفتارها تبعات بیشتری از خود پرخاشگری، در روان او داشته باشند.

کیلینیک تخصصی مهر رضوی در بخش روانشناسی خود، روانشناسان توانمندی دارد که می‌توانند در کنتر خشم در کودکان شما را یاری دهند و دغدغه پرخاشگر بودن کودک و آسیب‌هایی که ممکن است این پرخاشگری به شما، خانواده‌تان و خود کودک وارد کنند را کم کنند.

سوالات متداول

1. در چه واقعی پرخاشگری کودک را به عنوان یک مساله جدی در نظر بگیریم؟

اگر پرخاشگری کودک با سن و سال او تناسب ندارد، و یا با میزان مشکل هماهنگ نیست و نشانه هایی بروز می‌دهد که این رفتار برای او تبدیل به یک راه‌حل برای حل مشکلاتش شده حتما این موضوع را جدی بگیریم و برای کنترل خشم در کودکان اقدامات جدی را انجام دهید.

2. آیا هنگام دیدن علائم پرخاشگری حتما او را نزد روانشناس ببریم ؟

اگر خودتان از روش های کنترل خشم در کودکان اطلاعات کافی دارید حتما آموزش به فرزند را شروع کنید اما اگر دیدید فرایند بهبود از دستتان خارج شد و یا دانش لازم برای کنترل خشم کودک را ندارید می توانید به روانشناس مراجعه کنید.

3. بهترین کلنیک روانشناسی که می تواند در کنترل خشم کودکان به ما کمک کند؟

کلنیک تخصصی مهر رضوی با برخورداری از کادر روانشناسی مجرب می‌تواند در اصلاح رفتار و کنترل پرخاشگری فرزندتان شما را کمک کند.

4. علت پرخاشگری کودک چیست ؟

کودکان ممکن است به علت‌های متعددی پرخاشگری کنند، اما می توان گفت مهم ترین آن ها عدم آموزش درست احساسات توسط والدین است. اگر والدین خود رفتار های پرخاشگرانه را جایگزین رفتار های سالم کرده باشند کودک این الگو را به عنوان راهکار انتخاب می کند.

واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی