گفتار درمانی کودکان کم شنوا | ۵ تکنیک مؤثر

گفتار درمانی چیست؟ اهمیت آن برای کودکان با مشکلات شنوایی

گفتار درمانی کودکان کم شنوا فرآیندی علمی و تخصصی است که با هدف بهبود مهارت‌های زبانی و شنیداری انجام می‌شود. این روش نه تنها به کودک در تولید صحیح صداها کمک می‌کند، بلکه مهارت‌های درکی و شناختی او را نیز تقویت می‌نماید. اهمیت گفتار درمانی زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم کم‌شنوایی می‌تواند رشد طبیعی گفتار را به تأخیر بیندازد. کودکانی که دیر متوجه صداها می‌شوند یا پاسخ مناسبی به گفتار اطرافیان نمی‌دهند، ممکن است در آینده از نظر اجتماعی و تحصیلی دچار مشکل شوند.

با انجام جلسات منظم در کلینیک گفتار درمانی کودکان کم شنوا و تحت نظر متخصص، می‌توان به مرور زمان مهارت‌های شنیداری و گفتاری کودک را بهبود داد. در این جلسات از ابزارهایی مانند بازی‌های شنیداری، تقویت صدا و تمرین‌های لب‌خوانی استفاده می‌شود تا کودک بتواند درک بهتری از کلمات و جملات داشته باشد. به طور خلاصه، گفتار درمانی برای کودکان کم‌شنوا نه تنها درمانی برای نقص شنوایی است، بلکه پلی برای رشد ارتباطی، اعتمادبه‌نفس و موفقیت در آینده است.

• مشکل در تلفظ

یکی دیگر از مشکلات رایج در میان کودکان کم‌شنوا، اختلال در تلفظ صداها و واژه‌ها است. وقتی کودک صداهای گفتاری را به‌درستی نمی‌شنود، در بازتولید آن‌ها نیز دچار خطا می‌شود. برای مثال، ممکن است “س” را “ش” یا “ت” را “د” تلفظ کند.
در جلسات گفتار درمانی کودکان کم شنوا، درمانگر ابتدا خطاهای تلفظی را شناسایی می‌کند و سپس با تمرین‌های تدریجی، به کودک می‌آموزد چگونه حرکات دهان، زبان و لب را برای تولید صحیح صداها تنظیم کند. تمرین‌هایی مثل نگاه کردن به آینه هنگام صحبت، تقلید صدای حیوانات یا تکرار واژه‌های ساده با کمک تصاویر آموزشی، باعث بهبود تلفظ می‌شود.

انواع کم‌شنوایی

در مسیر گفتار درمانی کودکان کم شنوا، شناخت نوع کم‌شنوایی اهمیت فراوانی دارد. به‌طور کلی، کم‌شنوایی در سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

1. هدایت

کم‌شنوایی هدایتی یا انتقالی زمانی رخ می‌دهد که صدا نتواند به‌درستی از گوش خارجی یا میانی به گوش داخلی منتقل شود. این نوع معمولاً به‌دلیل عواملی مانند عفونت گوش میانی، تجمع مایع، جرم گوش یا پارگی پرده‌ی گوش ایجاد می‌شود. در کم‌شنوایی هدایتی، شدت شنیدن کاهش می‌یابد اما وضوح صدا معمولاً حفظ می‌شود. خوشبختانه این نوع کم‌شنوایی با درمان دارویی، جراحی یا پاک‌سازی گوش و همراهی با گفتار درمانی کودکان کم شنوا قابل‌بهبود است.

2. کم‌شنوایی حسی

این نوع شایع‌تر است و به دلیل آسیب به سلول‌های مویی حلزون گوش یا عصب شنوایی ایجاد می‌شود. کم شنوایی حسی گاهی به صورت مادرزادی در کودک شکل می گیرد و پدر و مادر در همان دوران کودکی و نوزادی باید نسبت به بهبود آن اقدام کنند. کودکان دارای این نوع اختلال معمولاً نیازمند سمعک یا کاشت حلزون هستند و جلسات منظم گفتار درمانی برای بازآموزی شنیداری لازم است.

3. عصبی

در این نوع، آسیب به سلول‌های شنوایی در گوش داخلی یا عصب شنوایی باعث می‌شود صداها به‌درستی به مغز نرسند. در نتیجه، کودک صداها را مبهم یا ناقص می‌شنود و نمی‌تواند گفتار را به‌صورت طبیعی بازتولید کند. این نوع کم‌شنوایی معمولاً دائمی است، اما با استفاده از سمعک یا کاشت حلزون، می‌توان توان شنیداری را تا حد زیادی بازگرداند. پس از این مرحله، جلسات گفتار درمانی تخصصی کودکان کم‌شنوا نقش کلیدی دارد تا مغز کودک یاد بگیرد صداها را مجدداً تفسیر و درک کند.

4. کم‌شنوایی مختلط

کم‌شنوایی مختلط ترکیبی از دو نوع حسی‌عصبی و انتقالی است و درمان آن به برنامه‌ای چندمرحله‌ای نیاز دارد. در چنین شرایطی، کودک نه‌تنها در دریافت صداها مشکل دارد، بلکه در انتقال آن‌ها به مغز نیز اختلال وجود دارد. درمان اولیه معمولاً شامل مداخلات پزشکی یا استفاده از وسایل کمک‌شنوایی است، اما بخش حیاتی، گفتار درمانی کودکان کم شنوا می‌باشد که به کودک کمک می‌کند مهارت‌های شنیداری و گفتاری خود را به‌صورت هم‌زمان تقویت کند.

5.تأخیر در گفتار

تأخیر در گفتار یکی از شایع‌ترین نشانه‌های نیاز به گفتار درمانی کودکان کم شنوا است. در حالت طبیعی، کودکان تا دو سالگی باید قادر به بیان جملات ساده باشند، اما کودک کم‌شنوا ممکن است فقط چند کلمه بداند یا جملات ناقص بگوید. گفتاردرمانگر با انجام تمرین‌های شنیداری، تقلید صدا و بازی‌های تعاملی، کودک را به تولید کلمات و جملات تشویق می‌کند. والدین نیز نقش مهمی دارند؛ صحبت مداوم، خواندن کتاب و تکرار نام اشیاء به کودک کمک می‌کند تا ارتباط بین کلمه و مفهوم را بیاموزد. به‌مرور، با تقویت شنوایی از طریق سمعک یا کاشت حلزون و تمرین‌های هدفمند گفتاری، کودک می‌تواند بر تأخیر زبانی غلبه کند و وارد مرحله‌ی گفتار طبیعی شود.

5 تکنیک مؤثر گفتار درمانی کودکان کم شنوا

یکی از پرسش‌های رایج والدین این است که (چگونه می‌توان از طریق گفتار درمانی به کودک کم‌شنوا کمک کرد؟) در پاسخ باید گفت متخصصان و دکتر روانشناس در مشهد از چند تکنیک کلیدی برای بهبود مهارت‌های زبانی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین تکنیک‌های گفتار درمانی کودکان کم شنوا عبارت‌اند از:

• تمرین‌های لب‌خوانی

یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که در جلسات گفتار درمانی کودکان کم شنوا آموزش داده می‌شود، لب‌خوانی است. در این روش، کودک یاد می‌گیرد از طریق مشاهده‌ی حرکات دهان، لب و زبان دیگران، معنای واژه‌ها را درک کند.
تمرین‌های لب‌خوانی معمولاً با کلمات ساده و پرتکرار آغاز می‌شود؛ برای مثال درمانگر بدون صدا، حرکات دهان خود را انجام می‌دهد و از کودک می‌خواهد حدس بزند چه کلمه‌ای گفته شده است. سپس با تلفظ هم‌زمان و بازخورد شنیداری، کودک درک بهتری از کلمه پیدا می‌کند. این تمرین‌ها در کنار سمعک یا کاشت حلزون، اثربخشی بیشتری دارند زیرا مغز کودک از دو مسیر (دیداری و شنیداری) برای درک گفتار استفاده می‌کند.

• تقویت صوتی (Auditory Training)

تمرین‌های تقویت صوتی یا Auditory Training از مهم‌ترین بخش‌های گفتار درمانی کودکان کم شنوا به شمار می‌آیند. در این روش، هدف اصلی آموزش مغز برای شناسایی، تمایز و تفسیر صداهاست. کودک کم‌شنوا ممکن است صداها را بشنود اما قادر به تشخیص معنای آن‌ها نباشد؛ به همین دلیل، تقویت شنیداری ضروری است.

گفتاردرمانگر ابتدا صداهای ساده مانند زنگ، دست‌زدن یا صدای حیوانات را پخش می‌کند و از کودک می‌خواهد آن‌ها را شناسایی کند. سپس به‌تدریج به سراغ صداهای گفتاری مانند حروف و واژه‌ها می‌رود. در مراحل پیشرفته‌تر، تمرین‌های تمایز بین واژه‌های مشابه (مثل “ما” و “نا”) انجام می‌شود.
این تمرین‌ها باعث می‌شود مغز کودک ارتباط بین صدا و معنا را بازسازی کند و در نتیجه مهارت گفتار بهبود یابد.