کلاستروفوبیا (ترس از فضای بسته) چیست؟ + درمان تنگناهراسی
اگر شما از آن دسته افرادی هستید که در فضاهای بسته مانند آسانسور احساس ترس و اضطراب می‌کنید و ضربان قلبتان به شدت افزایش می‌یابد، ممکن است به اختلال کلاستروفوبیا مبتلا باشید. این نوع ترس که غیرمنطقی و شدید است، می‌تواند زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار دهد و حتی کارهایی ساده مانند سوارشدن به مترو را به یک تجربه استرس‌زا تبدیل کند.
اما نگران نباشید! با داشتن درک صحیح از این ترس، می‌توان آن را مدیریت کرد. روش‌های مختلفی وجود دارد، از جمله درمان‌های شناختی – رفتاری و تکنیک‌های تنفس عمیق که می‌توانند به شما کمک کنند تا با این احساسات مقابله کنید و کیفیت زندگی‌تان را بهبود ببخشید. کلید موفقیت در درمان فوبیا و ترس، صبر و استفاده از حمایت‌های حرفه‌ای است.
فهرست مطالب
کلاسترو فوبیا چیست؟
شاید شما در مواجهه با برخی موقعیت‌ها یا چیزهای خاص احساس راحتی نکنید و حتی ترس را تجربه کنید، اما کلاستروفوبیا یک داستان متفاوت است. افرادی که دچار فوبیا هستند، به طور غیرمنطقی و شدید از یک مکان، موقعیت یا شیء خاص می‌ترسند. این ترس به‌قدری قوی است که می‌تواند زندگی روزمره، تحصیل و روابط اجتماعی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد. بیماری‌هایی مانند کرونوفوبیا (ترس از آینده)، آراکنوفوبیا (ترس از عنکبوت‌ها) و تالاسوفوبیا (ترس از اقیانوس و آب‌های عمیق) نمونه‌هایی از انواع فوبیا هستند که هر کدام به وحشت عمیق از یک چیز خاص مرتبط می‌شوند. کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی نیز نوعی اختلال اضطرابی است که باعث ایجاد ترس شدید از فضاهای بسته یا شلوغ می‌شود. در چنین شرایطی، قرارگرفتن در محیط‌هایی مانند آسانسور می‌تواند احساس اضطراب و ناراحتی زیادی را به همراه داشته باشد.
شاید شما جزو افرادی باشید که با ورود به هر فضای بسته‌ای، علائم تنگناهراسی را تجربه می‌کنند. برای برخی دیگر، این علائم تنها در فضاهای تنگی مانند دستگاه MRI بروز می‌کند. مهم نیست که شما در کدام یک از این دو گروه قرار دارید؛ نکته کلیدی این است که با انجام تست کلاستروفوبیا و دریافت درمان مناسب، می‌توانید بر این اختلال غلبه کنید.
``While there are no formal stages of ocular migraine, they typically begin with visual disturbances followed by severe headache`` ``اگرچه میگرن چشمی مراحل مشخصی ندارد، اما معمولاً با اختلالات بینایی شروع می‌شود و به دنبال آن سردرد شدید بروز می‌کند.``
فرد در چه مکان‌هایی بیشتر دچار کلاستروفوبیا می‌شود؟
افرادی که به این نوع فوبیا مبتلا هستند، وقتی در مکان‌هایی مانند آسانسور، تونل، اتاق‌های کوچک و بدون پنجره، کابین هواپیما یا حتی در میان جمعیت قرار می‌گیرند، دچار ترس شدید و غیرمنطقی می‌شوند که به‌نوعی وحشت‌زدگی تعبیر می‌شود. دیگر مکان‌ها و محرک‌هایی که ممکن است باعث بروز کلاستروفوبیا شوند، شامل موارد زیر هستند:
- انجام سی‌تی‌اسکن یا MRI
- فضای کنسرت و مهمانی
- سرویس بهداشتی عمومی
- فضای داخل کمد
- اتاق رخت‌کن و حمام
- فضای داخل هواپیما
- درب‌های چرخشی فروشگاه‌ها
- تنها ماندن در یک اتاق یا ماشین با درب بسته
- غارها
- کارواش
- فضای داخل اتومبیل با قفل اتوماتیک
علائم بیماری کلاستروفوبیا
نشانه‌های تنگناهراسی می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند، اما به‌طورکلی، این علائم شامل واکنش‌های جسمی و روانی در مواجهه با فضاهای بسته و محدود می‌شوند. این واکنش‌ها ممکن است به‌شدت بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارند و در شرایط خاص، به احساس وحشت و اضطراب شدید منجر شوند. در ادامه، به بررسی علائم جسمی و روانی این اختلال می‌پردازیم:
علائم جسمی تنگناهراسی
1. تپش قلب سریع: یکی از شایع‌ترین علائم، افزایش ضربان قلب است که به دلیل ترشح هورمون‌های استرس مانند آدرنالین رخ می‌دهد. این حالت می‌تواند احساس ترس و اضطراب را تشدید کند.
2. تعریق بیش از حد: افراد مبتلا به تنگناهراسی ممکن است در شرایطی که در فضاهای بسته قرار می‌گیرند، دچار تعریق شدید شوند. این تعریق می‌تواند به احساس ناراحتی و خجالت منجر شود.
3. حالت تهوع: احساس تهوع و ناراحتی معده نیز یکی دیگر از علائم جسمی است که ممکن است در مواجهه با فضاهای محدود بروز کند.
4. لرزش بدن: لرزش دست‌ها و سایر اعضای بدن در شرایط اضطراب، می‌تواند نشانه‌ای از تنگناهراسی باشد. این لرزش معمولاً ناشی از افزایش سطح استرس و اضطراب است.
5. احساس ضعف: بسیاری از افراد مبتلا به تنگناهراسی ممکن است در شرایط خاص احساس ضعف و ناتوانی کنند که این احساس می‌تواند به‌شدت بر توانایی‌های روزمره آن‌ها تأثیر بگذارد.
6. تنگی نفس یا احساس خفگی: یکی از علائم نگران‌کننده، احساس تنگی نفس یا خفگی است که ممکن است به‌شدت ترس و اضطراب را افزایش دهد.
7. سرگیجه و احساس ازدست‌دادن تعادل: در برخی موارد، افراد ممکن است دچار سرگیجه و احساس عدم تعادل شوند که این حالت می‌تواند به‌شدت نگران‌کننده باشد.
8. خشکی دهان: احساس خشکی در دهان نیز یکی از نشانه‌های جسمی تنگناهراسی است که می‌تواند ناشی از اضطراب و استرس باشد.
علائم روانی تنگناهراسی
علاوه بر علائم جسمی، کلاستروفوبیا می‌تواند با واکنش‌های روانی نیز همراه باشد. این واکنش‌ها شامل احساس ترس شدید، اضطراب، و حتی وحشت‌زدگی هستند. افراد مبتلا ممکن است در مواجهه با فضاهای بسته، احساس کنند که کنترل خود را ازدست‌داده‌اند و این احساس می‌تواند به‌شدت بر رفتار و تصمیم‌گیری آن‌ها تأثیر بگذارد. مطابق اطلاعات دریافت شده از یک کلینیک روانشناسی در مشهد تعدادی از علائم روانی این اختلال در ادامه آورده شده است:
- ترس زیاد و اضطراب از گیرافتادن و احساس کم‌توانی در فرارکردن
- حس ازدست‌دادن کنترل
- احساس بروز حملات پانیک و تنش
- ترک محیط بسته در کوتاه‌ترین زمان
- احساس خفگی و کمبود اکسیژن محیط
علت کلاستروفوبیا
متخصصان سلامت روان هنوز نتوانسته‌اند یک دلیل مشخص و واحد برای اختلال کلاستروفوبیا یا ترس از فضاهای بسته شناسایی کنند. این اختلال ممکن است به دلیل ترکیبی از عوامل مختلف ایجاد شود. به‌عنوان‌مثال، عوامل محیطی مانند تجربیات منفی در دوران کودکی، مانند گیرافتادن در یک فضای بسته، می‌توانند تأثیر زیادی بر شکل‌گیری این ترس داشته باشند. همچنین، برخی تحقیقات نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند نقش مهمی در بروز این نوع فوبیا ایفا کنند. عملکرد مغز نیز در این زمینه قابل‌توجه است؛ به‌طوری‌که برخی نواحی مغز که مسئول کنترل ترس و اضطراب هستند، ممکن است در افراد مبتلا به تنگناهراسی به طور متفاوتی عمل کنند. به‌علاوه، استرس‌های روزمره و فشارهای روانی می‌توانند به تشدید این اختلال کمک کنند.
تجربیات ناخوشایند
اختلال کلاستروفوبیا، یا ترس از فضاهای بسته، می‌تواند ناشی از تجربیات ناخوشایند یا حوادث آسیب‌زا باشد. به‌عنوان‌مثال، اگر کودکی در یک فضای تنگ مانند کمد یا اتاق‌خواب محبوس شود، این تجربه می‌تواند به ترس از فضاهای بسته در بزرگسالی منجر شود. این نوع ترس به‌ویژه زمانی تشدید می‌شود که فرد در موقعیت‌های مشابه، مانند گیرافتادن در آسانسور یا حمام، احساس خفگی یا ناتوانی در نفس‌کشیدن کند. تجربه‌های منفی ازاین‌دست می‌توانند تأثیر عمیقی بر روان فرد بگذارند و او را به سمت دوری از فضاهای بسته سوق دهند. این ترس می‌تواند به یک‌چرخه معیوب منجر شود؛ به‌طوری که فرد به دلیل ترس از مواجهه با این فضاها، از فعالیت‌های روزمره خود نیز کناره‌گیری کند.
عوامل ژنتیکی
برخی از کارشناسان بر این باورند که اختلال کلاستروفوبیا ممکن است ناشی از یک نقص ژنتیکی به نام GPM6A باشد. در واقع، اگر والدین به تنگناهراسی دچار باشند، احتمال اینکه فرزندانشان نیز به این فوبیا مبتلا شوند، بیشتر می‌شود. علاوه بر این، فوبیاها می‌توانند از طریق مشاهده رفتارهای والدین و اطرافیان به کودکان منتقل شوند. به‌این‌ترتیب، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و تأثیرات محیطی می‌تواند در شکل‌گیری کلاستروفوبیا نقش داشته باشد.
عملکرد مغز و سیستم عصبی
تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به ترس از فضاهای بسته و محدود دارای فعالیت بیش از حد در آمیگدال مغز خود هستند. آمیگدال، بخشی از مغز است که مسئول پردازش ترس و ایجاد واکنش‌های جنگ یا گریز در مواجهه با محرک‌های هولناک است. در این افراد، به دلیل فعالیت زیاد آمیگدال، واکنش‌های شدیدی به موقعیت‌های استرس‌زا مانند فضاهای بسته بروز می‌کند. این واکنش‌ها می‌توانند به احساس اضطراب و ترس عمیق منجر شوند. به‌طورکلی، فعالیت غیرطبیعی آمیگدال نقش مهمی در تنگناهراسی ایفا می‌کند.
شرطی‌سازی ذهنی
افرادی که چندین بار در موقعیت‌های مشابه، مانند گیرافتادن در آسانسور، با احساس ترس و اضطراب مواجه شده‌اند، ذهنشان این موقعیت‌ها را به خطر مرتبط می‌کند. این فرایند باعث می‌شود که ترس شدید و غیرمنطقی در آن‌ها تقویت شود. به عبارت دیگر، تجربیات منفی مکرر موجب می‌شود که فرد به طور ناخودآگاه به این موقعیت‌ها واکنش‌های ترسناک نشان دهد. این نوع شرطی‌سازی می‌تواند به تنگناهراسی و احساس ناامنی در فضاهای بسته منجر شود. در نتیجه، فرد به‌تدریج از این موقعیت‌ها دوری می‌کند و ترس او بیشتر می‌شود.
اختلال کلاستروفوبیا در کودکان چگونه است؟
این اختلال در کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود، چرا که کودکان معمولاً ترس و هراس بیشتری از فضاهای بسته و محدود دارند. اما باید توجه داشت که هر نوع ترس و وحشتی که کودکان تجربه می‌کنند، لزوماً به کلاستروفوبیا مربوط نمی‌شود. زمانی که متخصص سلامت روان علائمی مانند کج‌خلقی، قایم‌شدن، آویزان شدن از افراد یا اشیا، و مقاومت شدید در مواجهه با اشیا، مکان‌ها و موقعیت‌هایی که موجب ترس می‌شوند را به طور مکرر در کودک مشاهده کند، به بررسی ابعاد مختلف تنگناهراسی می‌پردازد. این بررسی می‌تواند به شناسایی و درمان مؤثر این اختلال کمک کند.
روش تشخیص رفتاری تنگناهراسی
این اختلال معمولاً باتوجه‌به علائم رفتاری و واکنش‌های فرد توسط دکتر روانشناس در مشهد در موقعیت‌های خاص شناسایی می‌شود. برای این منظور، متخصص سلامت روان ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و درباره سابقه ترس و شدت آن از بیمار سؤالاتی مطرح می‌کند. در صورت لزوم، ممکن است مصاحبه بالینی (ارزیابی روان‌شناختی) یا تست‌های مواجهه ذهنی و عملی نیز انجام شود. در این تست‌ها، فرد ممکن است به تجسم یک موقعیت ترسناک (مانند آسانسور) در ذهن خود بپردازد یا در شرایط کنترل‌شده قرار گیرد تا واکنش‌هایش به‌دقت بررسی شود. این مراحل به متخصص کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی از وضعیت بیمار به دست‌آورد و برنامه درمانی مناسبی را طراحی کند.
درمان کلاستروفوبیا چیست؟
برای درمان قطعی تنگناهراسی، مراجعه به روانشناس یا روانپزشک ضروری است. برای اینکه مراحل درمان این اختلال به بهترین شکل ممکن پیش برود، فرد مبتلا باید نسبت به بیماری و علل ایجاد آن آگاهی داشته باشد. متخصص سلامت روان معمولاً پس از شناسایی علت کلاستروفوبیا، بسته به‌شدت و سطح بیماری، از روش‌های درمانی مختلفی بهره می‌برد که شامل موارد زیر می‌شود:
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی – رفتاری (CBT) به‌عنوان یکی از کارآمدترین شیوه‌ها برای مقابله با کلاستروفوبیا شناخته می‌شود. در این رویکرد، توجه اصلی به تغییر افکار منفی و باورهای غیرمنطقی فرد در مورد فضاهای بسته معطوف است. این روش به افراد کمک می‌کند تا با شناسایی افکار اضطراب‌آور و جایگزینی آن‌ها با افکار منطقی‌تر، توانایی خود را در کنترل واکنش‌ها در شرایط استرس‌زا تقویت کنند. علاوه بر این، تکنیک‌های مدیریت استرس و خودآگاهی در CBT به افراد کمک می‌کنند تا با بهبود مدیریت افکار، به‌تدریج شدت ترس خود را کاهش دهند.
مواجهه‌درمانی
درمان مواجهه‌سازی یکی از شیوه‌های مؤثر برای مقابله با کلاستروفوبیا است که به طور تدریجی فرد را در معرض موقعیت‌های ترس‌زا قرار می‌دهد. در این روش، فرد به‌آرامی و به‌صورت مرحله‌ای در محیط‌های بسته، مانند اتاق‌های کوچک یا آسانسور، قرار می‌گیرد. این فرایند به او کمک می‌کند تا با ترس خود روبرو شود و شدت واکنش‌های اضطرابی‌اش را کاهش دهد. به‌مرورزمان، این روش باعث کاهش میزان ترس و اضطراب فرد می‌شود و او را به عادت به این موقعیت‌ها سوق می‌دهد.
درمان رفتاری هیجانی منطقی (REBT)
درمان رفتاری هیجانی منطقی نیز یک روش عمل‌گرا برای درمان کلاستروفوبیا است که به فرد یاد می‌دهد که در محیط‌های ترسناک، در مواجهه با افکار پریشان، بتواند احساسات خود را کنترل کند و کاملاً متمرکز شو و واکنش منطقی از خود بروز دهد.
تکنیک آرامش و تجسم
تکنیک‌های آرامش‌بخشی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و تجسم مثبت می‌توانند به افراد کمک کنند تا در لحظات اضطراب و استرس، واکنش‌های خود را بهتر کنترل کنند. در این روش، فرد یاد می‌گیرد که با تمرکز بر این تکنیک‌ها، ضربان قلب و تنفس خود را تنظیم کند و به‌تدریج احساسات منفی را مدیریت نماید. تجسم یک محیط آرام و باز نیز می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند. تمرین منظم این تکنیک‌ها در طول زمان، اعتمادبه‌نفس فرد را در مواجهه با فضاهای بسته تقویت خواهد کرد.
واقعیت مجازی (VR)
درمان واقعیت مجازی یک روش نوین برای مواجهه‌سازی کنترل‌شده است که در آن فرد با استفاده از عینک‌های واقعیت مجازی به یک محیط شبیه‌سازی شده وارد می‌شود. این محیط مشابه موقعیت‌های فضای بسته است و به فرد اجازه می‌دهد تا واکنش‌های خود را بدون حضور در فضای واقعی بررسی کند. این روش می‌تواند به‌تدریج حساسیت فرد را نسبت به فضاهای بسته کاهش دهد و برای کسانی که از قرارگرفتن در موقعیت‌های واقعی دچار ترس می‌شوند، یک راهکار ایمن و مؤثر باشد.
دارودرمانی
اگر درمان‌های ذکر شده توسط دکتر روانپزشک در مشهد مؤثر نباشند، پزشک ممکن است داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی تجویز کند. در تلاش برای غلبه بر فوبیا، پشتیبانی از سوی خانواده و دوستان بسیار مهم است. صحبت‌کردن با شریک زندگی و اعضای خانواده می‌تواند کمک‌کننده باشد و حتی می‌توانید از آن‌ها بخواهید تا در جلسات درمانی شما را همراهی کنند. این حمایت‌ها می‌توانند به شما در مسیر درمان کمک کنند.
روش‌های مدیریت کلاستروفوبیا
بسیاری از افراد برای جلوگیری از کلاستروفوبیا سعی می‌کنند از مکان‌های محدود و بسته دوری کنند، اما این رویکرد نمی‌تواند راه‌حلی پایدار باشد. زیرا ممکن است در شرایطی قرار بگیرید که نتوانید به‌سرعت از آن فضا خارج شوید. برای پیشگیری از حملات عصبی و احساسات مشابه به پانیک که با ترس از مکان‌های محدود مرتبط هستند، می‌توانید از نکات زیر بهره ببرید:
1. تنفس عمیق و آرام: نفس‌های عمیق بکشید و در هر نفس تا سه بشمارید تا به آرامش برسید.
2. یادآوری واقعیت: به خود بگویید که ترس‌تان غیرمنطقی است و فضای بسته هیچ تهدیدی برای شما ندارد.
3. گفتگوی مثبت با خود: به خود بگویید: “این فقط یک احساس موقتی است و به من آسیبی نمی‌زند.”
4. توجه به جزئیات: روی یک شی خاص تمرکز کنید یا به موسیقی و پادکست گوش دهید تا ذهنتان از ترس منحرف شود.
5. تصویرسازی آرامش: یک مکان یا لحظه‌ای که برایتان آرامش‌بخش است را تجسم کنید.
6. شمارش معکوس: از ۱۰ به عقب بشمارید یا به جزئیات محیط اطراف خود توجه کنید.
فوبیای فضای بسته یا کلاستروفوبیا یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی است که می‌تواند به‌شدت بر زندگی فرد تأثیر بگذارد و مانع از انجام فعالیت‌های روزمره و مشارکت در موقعیت‌های اجتماعی شود. این ترس شدید و غیرمنطقی نسبت به مکان‌های بسته مانند آسانسور، هواپیما و اتاق‌های کوچک، ممکن است با علائم فیزیکی مانند تنگی نفس، تپش قلب و تعریق و همچنین علائم عاطفی مانند ترس شدید و احساس خفگی همراه باشد.
به نقل از منبع علمی معتبر who.int:
“Claustrophobic people are not frightened of enclosed spaces per se but of what could happen in the enclosed space… Fea’ of suffocation concerns claustrophobic people. This extraordinarily Intense … component of claustrophobia Is interpreted as a grave threat.” "افراد مبتلا به کلاستروفوبیا لزوماً از فضای بسته به‌خودی‌خود نمی‌ترسند، بلکه از اتفاقاتی که ممکن است در آن فضا رخ دهد، واهمه دارند. یکی از ترس‌های رایج در این افراد، ترس از خفگی است. این ترس بسیار شدید می‌تواند به‌عنوان یک تهدید جدی درک شود."
جمع‌بندی
خوشبختانه، کلاستروفوبیا قابل‌درمان است و روش‌های متنوعی برای مدیریت و کاهش آن وجود دارد. از میان این روش‌ها، درمان شناختی – رفتاری (CBT) و مواجهه‌سازی بیشترین اثربخشی را در کاهش علائم و کمک به فرد در مواجهه با ترس‌های خود دارند. همچنین، استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی و واقعیت مجازی نیز به‌عنوان روش‌های نوین و مؤثر در کمک به بهبود این اختلال شناخته می‌شوند. برای افرادی که علائم شدید دارند، دارودرمانی زیر نظر پزشکان متخصص در کلینیک روانپزشکی در مشهد نیز می‌تواند به کاهش اضطراب و تسکین علائم کمک کند. در کلینیک تخصصی مهر رضوی در مشهد، با روش‌های نوین به بهبود انواع فوبیا کمک می‌کنند. برای ارتباط با روان‌پزشکان و متخصصان می‌توانید از راه‌های ارتباطی اقدام کنید.
واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی
مطالب مرتبط
جستجو کنید
خدمات ما
جستجو کنید
رزرو اینترنتی نوبت معاینه
شبکه های مجازی
