کاربرد بیوفیدبک + از روان‌تنی تا ورزش

امروزه با توجه به عوارض‌هایی که روش‌های درمانی دارویی دارند، محققان و پزشکان به دنبال یافتن روش‌هایی با عوارض کم یا بدون عوارض می‌باشند. یکی از این روش‌های روش درمانی بیوفیدبک است که یک روش درمانی غیر تهاجمی است. در این روش سعی می‌شود با روش‌های تمرینی به بیمار آموزش داده شود تا عملکردهای حیاتی خود را به نوعی کنترل کنند و این آموزش باعث رفع اختلال تا حد زیادی می‌شود.

در فرایند درمانی با این روش الکترودهای حسی به بدن بیمار متصل می‌شوند و اطلاعات دریافت شده توسط این الکترودها به شکل پیام‌ تصویری بر روی مانیتور ظاهر می‌شوند. از کاربرد بیوفیدبک علاوه بر خودکفایی و کمک به کنترل مشکلات، می‌توان به اثر بخشی وسیع آن در درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات روانشناختی نیز اشاره کرد.

همچنین به دلیل غیر تهاجمی بودن این روش درمانی، آنرا جزو درمان‌های ایمن دسته بندی می‌کنند و این ویژگی نیز جزو کاربرد بیوفیدبک می‌باشد. سه سازمان مهمی که در عرصه درمانی از روش بیوفیدبک استفاده می‌کنند، تعریفی از روش درمانی بیوفیدبک ارائه داده‌اند که به این صورت است: فرایندی است که به فرد کمک می‌کند تا چگونگی تغییر فعالیت فیزیولوژیکی خود را به منظور بهبود سلامتی و عملکرد فراگیرد.

انواع کاربرد بیوفیدبک

امروزه به دلیل کاربرد بیوفیدبک در درمان و اثر بخشی خوب روش درمانی بیوفیدبک، از آن برای درمان بسیاری از اختلالات هم در حیطه جسمی و هم روانی استفاده می‌شود. اگرچه کاربرد بیوفیدبک در بخش درمان بسیار گسترده است ولی در درمان اختلالات روان‌تنی یا اختلال سایکوسوماتیک ، اختلالات اضطرابی، اختلالات نورولوژیک، اختلال نقص توجه و بیش فعالی بیشتر کاربرد دارد. در ادامه با ارائه فهرستی شما را بیشتر با کاربرد بیوفیدبک آشنا می‌کنیم:

بهبود عملکرد آکادمیک: یادگیری را در دانش آموزان و دانشجویان افزایش می‌دهد.

بهبود عملکرد حرفه‌ای: مدیریت فردی، حافظه و تمرکز را بهبود میبخشد و مهارت های مدیریتی را افزایش می‌دهد. باعث مدیریت استرس شغلی نیز می‌شود.

بهبود عملکرد در ورزش: کاهش اضطراب هنگام ورزش کردن، بهبود توانایی تمرکز در زمانی که استرس وجود دارد، افزایش سرعت عکس العمل، افزایش سرعت توان بخشی بعد از آسیب

بهبود اختلالات روانی_احساسی: شامل دو دسته اختلالات روانی و انواع اعتیاد می‌شود. مانند اختلال ADHD، اوتیسم، فوبیا وترس، افسردگی، وسواس، اعتیاد به قمار، الکل، کامپیوتر؛ مواد مخدر و سیگار، رفتار جنسی

بیماری‌های روان‌تنی: اختلالات اعصاب، سیستم قلبی و ریوی و گوارشی را شامل می‎‌شود. مانند سکته، صرع، تیک‌های عصبی، مشکل تعادل، اسپاسم عضلانی، سندرم تونل، اختلالات سیستم عصبی خودمختار، فشار خون بالا، اختلال رینود، هایپرنتیلیشن، آسم، بیماری انسداد مزمن ریه، سندرم روده تحریک پذیر، یبوست مزمن

همچنین برخی دیگر از اختلالات مانند بی اختیاری ادرار و مشکلات در ناحیه عضلات لگن، سر درد و دردهای مزمن

درمان بیماری های روان‌تنی و بیوفیدبک

شاید برایتان سوال باشد که بیماری روان‌تنی چیست؟ اختلالات و بیماری‌های روان‌تنی دسته‌ای از بییماری‌ها هستند که در آن منشا بیماری برخی از اختلالاتی مانند استرس و اضطراب هستند. برای مثال می‌توان به اضطراب اشاره کرد که نوعی واکنش طبیعی از سمت بدن در برابر خطر است و عملکرد بدن را افزایش می‌دهد.

در افرادی که دچار اختلال اضطراب هستند، سطح اضطراب به قدری بالا است که به جای بهبود عملکرد بدن باعث اختلال بیشتر در آن می‌شود. در موارد دیگر نگرانی بیش از حد می‌تواند سبب بروز علائمی مثل تپش قلب، تنفس سریع، تعریق و گرفتگی عضلات می‌شود.

این فعالیت زیاد در بدن ممکن است ضعف و خستگی، اختلال در تمرکز و برخی دیگر از مشکلات را در پی داشته باشد. برانگیختگی بدن به مدت طولانی نیز ممکن است به بعضی از ارگان‌های داخلی بدن آسیب بزند و می‌تواند اختلالات روان‌تنی مانند سندرم روده تحریک پذیر، میگرن، فشار خون بالا و … را به وجود بیاورد.

اختلالات روان‌تنی روش‌های درمانی زیادی دارند ولی موثرترین روش درمانی آن بیوفیدبک است. کاربرد بیوفیدبک در این زمینه نسبت به دیگر روش‌های درمان ملموس‌تر است. این روش درمانی غیر تهاجمی به بیمار کمک می‌کند تا بیاموزد فعالیت‌های فیزیولوژیکی خود را کنترل کند.

روش درمان در بیوفیدبک اینگونه است که حسگرهای دستگاه به بیمار متصل می‌شوند و فعالیت‌هایی که در بدن او رخ می‌دهد توسط این حسگرها اندازه گیری شده و اطلاعات دریافتی به صورت تصویری یا صوتی به خوده بیمار نشان داده می‌شود و او با مشاهده کردن این اطلاعات دریافتی، می‌آموزد که چطور فعالیت‌های فیزیولوژیکی خود را کنترل بکند.

نتایج مفید و رضایت بخشی که در طی درمان اخلالات روان‌تنی با بیوفیدبک مشاهده شده است کاربرد بیوفیدبک را در این پروسه تایید می‌کند. این روش درمان باعث کاهش علائم و همچنین بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا به اختلالات روان‌تنی می‌شود.

کاربرد بیوفیدبک و درمان اضطراب

یکی دیگر از مواردی که باعث اختلال در بدن می‌شود اضطراب زیاد است. این مورد می‌تواند باعث اختلال در عملکرد حافظه و توجه فرد شود و همچنین برخی فعالیت‌های او را از قبیل تمرکز در موقع امتحان مختل می‌کند. برای مثال ممکن است دیده باشید که فردی در کلاس بین دانش آموزان نسبت به بقیه زرنگ‌تر و باهوش‌تر است ولی وقتی قرار است در یک امتحان مهم یا آزمونی مانند کنکور شرکت کند دچار اضطراب زیادی می‌شود.

این اضطراب باعث بروز اختلال در تمرکز او می‌شود و سبب عدم موفقیت او در آن آزمون یا امتحان می‌شود. کاربرد بیوفیدبک در این مورد به این صورت است که با تمرین‌هایی که انجام می‌شود، اضطراب فرد تسکین میابد و فرد یاد میگیرد که بر روی اضطراب خود کنترل کافی داشته باشد و از بروز اختلال جدی‌تر و شدیدتر جلوگیری می‌کند. هنگامی که استرس بر فرد غلبه می‌کند، بیوفیدبک به او کمک می‌کند تا از واکنش‌هایی که در بدنش رخ می‌دهد آگاه شود و به مرور و با تمرین بیاموزد که چگونه آن واکنش‌ها را کنترل بکند. بنابراین درمان استرس با بیوفیدبک یک روش نوین و موثر است.

کاربرد بیوفیدبک در درمان اختلال کف لگن

همانطور که قبلا نیز اشاره کردیم به دلیل اینکه روش درمانی بیوفیدبک یک درمان غیر تهاجمی است، به افراد این امکان را می‌دهد که بدون عوارض یاد بگیرند که چطور بر روی اعمال فیزیولوژیک خود کنترل داشته باشند. به همین دلیل کاربرد بیوفیدبک برای درمان بی اختیاری ادرار و مدفوع و شب ادراری که اختلالات کف لگن هستند تایید شده است.

در پروسه درمان اختلالات کف لگن به وسیله بیوفیدبک، حسگرها یا الکترودهای دستگاه درمانی را به بیمار متصل می‌کنند تا فعالیت‌های انجام شده توسط عضلات ناحیه لگن توسط دستگاه اندازه گیری شوند. این اطلاعات دریافت شده در طول بیوفیدبک عضلات کف لگن توسط دستگاه، به صورت تصویری یا صوتی به نمایش گذاشته می‌شوند و بیمار آنها را مشاهده می‌کند.

در طی این فرایند بیمار یاد می‌گیرد که چگونه می‌تواند بر روی اعمال عضلات لگن خود کنترل داشته باشد.
مطالعات علمی انجام شده در حیطه کاربرد بیوفیدبک نشان می‌دهند که روش درمانی بیوفیدبک در درمان اختلالات لگن و بی ‌اختیاری ادرار مفید و موثر بوده است. این تحقیقات و مطالعات نشان می‌دهند که بهبود بخشی علائم در افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار توسط بیوفیدبک حدود 70 درصد است.

در بانوان نیز کاربرد بیوفیدبک به این صورت است که به آنها کمک می‌کند برو روی عضلات و ماهیچه‌های کف لگن خود کنترل داشته و آنها را تقویت کنند. این کار به بهبود پیدا کردن عملکرد و فعالیت‌های ناحیه مثانه و روده آنها کمک میکند.

از کاربرد بیوفیدبک می‌توان به شناسایی و ریلکس کردن عضلات منقبض نیز اشاره کرد. به این صورت که ابتدا عضلات منقبض شده فرد را شناسایی می‌کنند و سپس با تمرین‌هایی به آرام کردن آنها پرداخته می‌شود. در مقایسه با روش‌های درمانی که در آنها از دارو استفاده می‌شود، روش درمانی بیوفیدبک عوارض جانبی ایجاد نمی‌کند.

کاربرد بیوفیدبک در درمان بی اختیاری ادرار

کاربرد بیوفیدبک در بهبود اختلال بی اختیاری ادرار از سال 1940 شناخته شد. آرنولد کگل که متخصص بیماری‌های زنان بود از برخی وسایل الکتریکی برای بررسی و انقباض ماهیچه‌ها و عضلات لگن استفاده کرد.

در درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک، این روش درمانی به بیمار کمک می‌کند تا یاد بگیرید چگونه ماهیچه‌ها لگن خود را کنترل و تقویت کنید چرا که این‌ها در کنترل مثانه نقش مهمی دارند. در افرادی که اختلال آنها به صورت بی اختیاری ادرار فشاری می‌باشد، ماهیچه‌ها در ناحیه لگن نمی‌توانند فشاری را که به دلیل اعمالی مانند سرفه، عطسه، خندیدن و بلند کردن اشیا به بدن وارد می‌شود را تحمل کنند و به همین دلیل تخلیه مثانه رخ می‌دهد.

برای کودکانی که دچار اختلال شب ادراری یا بی اختیاری مدفوع هستند، روش درمانی بیوفیدبک یکی از بهترین‌ها است. چرا که این روش درمانی غیر تهاجمی بوده و عوارض کمتری دارد. در طی پروسه درمان شخص بیمار با استفاده از حسگرهای متصل شده بر روی بدنش می‌تواند عضلات خود را تحت کنترل دربیاورد و طی تمرین‌هایی که انجام می‌دهد به تقویت کردن آنها بپردازد.

نوع دیگری از اختلال که در آن از کاربرد بیوفیدبک بهره برده می‌شود،‌ اختلال بی اختیاری ادرار فوری است. در این اختلال فرد بیمار به طور ناگهانی نیاز به تخلیه ادرار را در وجود خود حس می‌کند. در هر دو اختلال گفته شده، بیمار در طول روش درمانی بیوفیدبک یاد می‌گیرد گروه خاصی از عضلات و ماهیچه‌ها را که برای کنترل کردن ادرار نیاز دارد، نیرو ببخشد و تقویت بکند. طبق مطالعات انجام شده در این حیطه،‌ در حدود 94 درصد از اختلالات بی اختیاری ادرار و عدم کنترل در ناحیه مثانه توسط روش درمانی بیوفیدبک بهبود یافته است.

کاربرد بیوفیدبک در ورزش

بیوفیدبک در حیطه ورزشی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و از این روش برای افزایش عملکرد ورزشکاران استفاده می‌کنند. کاربرد بیوفیدبک در زمینه ورزش می‌تواند در حیطه‌های مختلفی مانند افزایش تمرکز، کنترل تنفس و هماهنگی عضلات موثر و مفید باشد چرا که برای ارتقای عملکرد وجود این پارامترها مهم هستند.

عملکرد بهینه در زمان مسابقات خیلی مهم است چون برخی از ورزشکاران با اینکه در طی جلسات تمرین، آمادگی قبل مسابقات و یا در زمان رکورد گیری وضعیت خوبی دارند ولی در حین مسابقه به دلیل اضطرابی که وجود دارد نمی‌توانند به خوبی تمرکز کنند. به همین دلیل ورزشکاران با به کارگیری بیوفیدبک به تقویت عملکردهایی مانند تمرکز در خود می‌پردازند تا در حین مسابقه به واسطه اضطراب و یا استرسی که دارند، اختلالی در روند مسابقه آنها پیش نیاید.

یکی از بهترین مثال‌ها در این باره داشتن تمرکز در تیراندازی است. در ورزش تیراندازی وجود تمرکز بر روی هدف یکی از ملاک‌های اصلی این رشته ورزشی است. بیوفیدبک با کمک به ورزشکاران این رشته، تمرکز آنها را در طی انجام رشته ورزشی ارتقا می‌بخشد.

یکی از مهمترین پارامترها در زمان قبل مسابقه و حتی در طول آن داشتن اعصاب آرام و کمترین میزان اضطراب است. برای این کار نیز می‌توان از بیوفیدبک کمک گرفت.

کاربرد بیوفیدبک در حیطه ورزش شامل حرکات اصلاحی نیز می‌شود. برای مثال طی تحقیقاتی بر روی افراد دارای عارضه لوردوز کمری، به این نتیجه پی برده شد که در طی تمرین‌ها و حرکات اصلاحی با دستگاه بیوفیدبک فشاری در این افراد، به طور چشمگیری انحراف زاویه گودی کمری که دچار کاهش شده و استقامت عضلات شکم در این افراد نیز افزایش یافته بود.

کاربرد بیوفیدبک در درمان اختلال ADHD

بیوفیدبک (یا بازخورد بیولوژیکی) یک روش درمانی نسبتاً جدید است که برای مدیریت برخی اختلالات رفتاری مانند اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD) مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، فعالیت‌های بیولوژیکی و عصبی مانند آمواج EEG (الکتروانسفالوگرافی) یا فعالیت‌های عصبی دیگر اندازه‌گیری می‌شود و سپس به فرد با استفاده از بازخورد و آموزش، کمک می‌شود تا کنترل بیشتری بر روی فعالیت‌های ذهنی خود پیدا کند.
درمان ADHD با استفاده از بیوفیدبک به عنوان روش غیردارویی و همراه با درمان‌های دیگر مطرح شده است. مزایای این روش شامل این موارد می‌شود:

1. توانایی بهبود تمرکز و توجه: فرد می‌تواند با آموزش و بازخورد، مهارت‌های مرتبط با تمرکز و توجه را بهبود بخشد.

2. کاهش نشانه‌های هیجانی: برخی از افراد ADHD دارای نشانه‌های هیجانی شدید هستند که با بیوفیدبک می‌توان کنترل آن‌ها را بهبود داد.

3. افزایش کارایی ذهنی: افراد ممکن است توانایی‌های فراکسیونال خود را با تقویت عملکرد مغزی بهبود بخشند.

با این حال، برای استفاده موثر از این روش درمانی، نیاز به جلسات مکرر با تخصص کافی در ارزیابی و اعمال بیوفیدبک است. همچنین، بیوفیدبک ممکن است به تنهایی کافی نباشد و بهتر است به عنوان یک قسمت از برنامه‌ی درمانی گسترده‌تر مدنظر قرار گیرد.

کاربرد بیوفیدبک در درمان سر درد

بیوفیدبک بعنوان یک روش درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در آن فرد از طریق بازخورد‌های بیولوژیکی یاد می‌گیرد کنترل بیشتری بر برخی واکنش‌های بدنی خود، مانند فعالیت‌های عصبی یا فیزیولوژیکی، داشته باشد. درمان سردردها به ویژه سردردهای میگرنیک که با تغییرات در فعالیت‌های عصبی همراه هستند، یکی از حوزه‌های کاربرد بیوفیدبک است.
کاربردهای بیوفیدبک در درمان سردردها:

1. میگرن: بیوفیدبک می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای فعالیت‌های مغزی خود را شناسایی و کنترل کند که ممکن است به وقوع حملات میگرن کمک کند.

2. تنش عضلانی: برخی از انواع سردردها ممکن است ناشی از تنش عضلانی در ناحیه گردن و شانه‌ها باشد. بیوفیدبک می‌تواند به فرد کمک کند تا تنش‌های عضلانی خود را کاهش دهد و بنابراین سردردهای مربوطه را کاهش دهد.

3. تغییر الگوهای عصبی: با استفاده از بیوفیدبک، فرد می‌تواند الگوهای فعالیت‌های عصبی خود را که ممکن است باعث بروز سردردها شود، بهبود بخشد. این شامل کاهش فعالیت‌های بی‌هدف یا خلق و خوی منفی در برخی افراد می‌شود.

4. آموزش تنفسی و آرامش: برخی از سردردها ممکن است با تنفس نامنظم یا استرس و نگرانی مرتبط باشند. بیوفیدبک می‌تواند به فرد آموزش دهد که چگونه تنفس خود را کنترل کرده و استرس را کاهش دهد که می‌تواند منجر به کاهش سردردها شود.

با این حال، همانطور که همیشه در درمان‌های پزشکی مورد توجه است، ممکن است بیوفیدبک به تنهایی کافی نباشد و نیاز به استفاده از آن به عنوان یک قسمت از یک برنامه درمانی گسترده‌تر باشد، که شامل تغییرات در رفتارهای زندگی روزمره، داروها، و سایر مداخلات درمانی است.

جمع بندی

در حالت کلی کاربرد بیوفیدبک در حیطه درمان امروزه از روش‌های درمانی پرطرفدار است چرا که این روش درمانی به دلیل غیر تهاجمی بودن و بدون عوارض جانبی بودن نسبت به بقیه روش‌های درمانی مانند شیمی درمانی یا درمان دارویی رضایت بخش‌تر است و همچنین در طی تحقیقاتی که توسط برخی مراکز مورد تایید و معتبر انجام شده،‌ این روش تاییده‌هایی در اکثر حیطه‌های درمانی دریافت کرده است.

عوارض جانبی در طی این روش درمانی خیلی ناچیز و حتی در حد هیچ می‌باشد که این مورد برای پزشکان و حتی خود بیماران بسیار حائز اهمیت است. این روش درمانی رنج سنی خاصی ندارد و در تمام سنین از و هر دو جنس مرد و زن قابل اجرا است. البته اثر بخشی و نتیجه گیری در این روش درمان تا حدود زیادی به خود بیمار نیز بستگی دارد.

هرچه بیمار تداوم بیشتری برای شرکت در جلسات درمانی و انجام تمرین‌های بعد درمان که در خانه انجام می‌شوند داشته باشد، اثر بخشی روش درمان نیز به همان اندازه زیاد خواهد بود.

کاربرد بیوفیدبک در اکثر حیطه‌های درمانی مورد تایید قرار گرفته و امروزه برای درمان بسیاری از اختلالات از روش درمانی بیوفیدبک استفاده می‌شود. این روش درمان حتی در بحث هزینه نیز نسبت به بقیه روش‌های درمانی موثرتر است و همانطور که گفته شد تعداد جلسات برای درمان و نوع اختلال وابسته به میزان همکاری بیمار با درمان و پزشک دارد.

واحد تحقیق و توسعه کلینیک تخصصی مهر رضوی