روانپزشک کیست؟ چه کسانی باید به آن مراجعه کنند؟
این روزها زندگی همه ما بیش از قبل تحت تاثیر فشار و استرس ناشی از مشکلات است. افراد نسبت به موقعیتهای پیش آمده برخورد متفاوتی دارند و همه نمیتوانند به یک صورت آن را مدیریت کنند. فشار و اضطراب بیش از حد میتواند باعث ایجاد بیماریهایی شود. اما متأسفانه بیشتر افراد به اندازهای که به سلامت جسمانی خود اهمیت میدهند به فکر سلامت روح و روانشان نیستند. درحالیکه برای تشخیص و درمان بیماریهای مربوط به اعصاب و روان لازم است به دکتر روانپزشک مراجعه کرد. شاید برای شما هم سؤال باشد روانپزشک کیست؟ چه کسانی باید به روانپزشک مراجعه کنند؟ این پزشک در چه حوزههایی تخصص دارد؟ برای پاسخ به این سؤال در ادامه با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
روانپزشک کیست؟
دکتر روانپزشک در زمینه مسائل جسمی و روانی تخصص دارد و بیشتر روی اختلالات روانشناختی و روانپزشکی بیمار تمرکز میکند. درواقع این پزشک متخصص فرد را از نظر بیماریهای جسمی، روانی و یا ترکیبی از این دو ارزیابی میکند. این بررسی با پرسیدن برخی سوالات و درصورت نیاز آزمایشهای بالینی و معاینه فیزیکی انجام میشود. پس از تشخیص پزشک میتواند با تجویز دارو و یا روان درمانی به معالجه بیمار بپردازد. متخصص اعصاب و روان در زمینههای مختلفی ازجمله روانپزشکی کودک و نوجوان، بزرگسالان، سالمندان، اعتیاد، پری ناتال و … فعالیت میکند.
انواع روانپزشک
هر روانپزشک ممکن است به یک تخصص خاص متمرکز شده باشد. مواردی از مجموعههای روانپزشکی عبارتاند از:
1. روانپزشکی کودک و نوجوان: تمرکز بر تشخیص و درمان اختلالات روانی در دوران کودکی و نوجوانی.
2. روانپزشکی بزرگسالان و جوانان: مدیریت مسائل روانی مرتبط با دوره بزرگسالی و جوانی.
3. روانپزشکی قبل از تولد: بررسی مسائل مرتبط با دوران بارداری و تأثیرات آن بر سلامت روانی.
4. روانپزشکی سالمندان: تمرکز بر مسائل روانی مرتبط با سنین پیری و مشکلات مرتبط با پیری.
5. روانپزشکی اعتیاد: تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با مواد مخدر و سایر اعتیادها.
6. روانپزشکی قانونی: بررسی سلامت روان از منظر سیستم حقوقی، شامل همکاری با افراد محاکمه شده و مدیریت مسائل روانی در قالب حقوق.
هر یک از این تخصصها نشان از تنوع و گستردگی در زمینه روانپزشکی دارند و به افراد مختلف با نیازها و مشکلات مختلف ارائه خدمات میدهند.
تحصیلات لازم برای روانپزشکان
برای تبدیل شدن به یک روانپزشک در ایران، فرآیند تحصیل در دانشکده پزشکی گامهای زیر را شامل میشود:
1. علوم پایه: دورهٔ اولیه تحصیلی در دانشکده پزشکی، شامل درسهای علوم پایه مانند زیستشناسی، شیمی، فیزیک و آناتومی.
2. فیزیوپاتولوژی: دورهٔ دومی که در آن دانشجویان با مفاهیم فیزیولوژی و پاتولوژی بر روی بدن انسان آشنا میشوند.
3. کارآموزی بالینی: دورهٔ سومی که شامل تجربه کاری در محیط بالینی و برخورد با بیماران و موارد بالینی مختلف است.
4. کارورزی بالینی: دورهٔ چهارم و آخرین مرحلهٔ تحصیلی که دانشجویان در آن در محیط بالینی فعالیت میکنند و تجربهٔ عملی بیشتری پیدا میکنند.
پس از گذراندن این مراحل و موفقیت در امتحانات مرتبط، فرد مجوز پزشکی دریافت میکند. سپس میتواند به تخصص روانپزشکی متمرکز شود و دورههای تخصصی روانپزشکی را دنبال کند تا در این حوزه فعالیت کند.
تخصص اعصاب و روان
تخصص اعصاب و روان دو حوزه مختلف در پزشکی هستند که به مشکلات مرتبط با سیستم عصبی و روانی انسان میپردازند. تخصص اعصاب به مطالعه و درمان اختلالات و بیماریهای مرتبط با سیستم عصبی میپردازد، از جمله بیماریهایی مانند صرع، سکته مغزی، مولتیپل اسکلروزیس، پارکینسون و آلزایمر. این تخصص شامل تشخیص و درمان بیماریهای عصبی از جمله بیماریهای مغز و نخاع، اعصاب حسی و حرکتی، عصبهای محیطی و سیستم عصبی اتونوم است.
از سوی دیگر، تخصص روانپزشکی به مطالعه و درمان اختلالات روانی و رفتاری انسان میپردازد. این تخصص شامل تشخیص و درمان اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، اختلالات شخصیت، اختلالات خوردن، و اعتیاد است. روانپزشکان ممکن است از روشهای مختلفی از جمله مشاوره، داروها، و در موارد مشخص، درمانهای روانشناختی مانند تراپی رفتاری متمرکز و کاربردی استفاده کنند.
تخصص اعصاب و روان در ترکیب، به مشکلاتی مانند بیماریهای عصبی که با عوارض روانی همراه هستند، مانند افسردگی و اضطراب، پرداخته میشود. این تخصص تلاش میکند تا ارتباط بین عوامل فیزیولوژیک و روانی را درک کرده و برای درمان بهینه بیماران از روشهای گوناگونی استفاده کند.
روانشناس و روانپزشک چه تفاوتی دارند؟
هردوی این متخصصان در زمینه سلامت روان فعالیت میکنند. اما یک تفاوت اصلی بین آنها وجود دارد. روانشناس با ارائه راهکارهای رفتاری به بهتر شدن وضعیت روانی افراد کمک میکند اما دکتر روانپزشک اختیار تجویز دارو را دارد و از شیوههای درمانی متفاوتی استفاده میکند. روانپزشکان در کنار مطالعه دروس مربوط به حوزه روانشناسی دورههای تکمیلی و آموزشهای پزشکی را گذرانده و مجوز دریافت کردهاند. در بسیاری از موارد روانشناسان و روانپزشکان با همکاری یکدیگر و با استفاده از تکنیکهای رفتار درمانی و دارو درمانی به معالجه بیمار میپردازند.
چه کسانی باید به روانپزشک مراجعه کنند؟
حال که متوجه شدید، دکتر روانپزشک کیست ؟ برای پاسخ به این سوال باید بدانیم کدام اختلالات و بیماری های مغز و اعصاب در حوزه درمانی روانپزشکی قرار دارند. اختلالات روانی قابل درمان توسط روانپزشک طیف گستردهای را شامل میشود که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت. برخی افراد پس از عدم دریافت نتیجه از سوی روانشناسان و رفتار درمانی به روانپزشکان مراجعه میکنند. البته ناگفته نماند که درمان برخی از بیماریهای مغز و اعصاب نیز در حیطه روانپزشکی قرار میگیرند. معمولا افرادی که با مشکلات زیر دست و پنجه نرم میکنند لازم است زیرنظر دکتر روانپزشک درمان شوند.
1-اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی
این بیماری نوعی جنون است و ابتلا به آن باعث میشود افکار، احساسات، قدرت عمل و درک واقعیت فرد از محیط اطراف تحت تاثیر قرار بگیرد. به طوری که فرد در تشخیص واقعیت از تخیل دچار مشکل میشود. اما شخصیت فرد مبتلا را به سمت چندگانگی سوق نمیدهد. اسکیزوفرنی در گروه بیماریهای مزمن و جدی قرار دارد و افراد مبتلا به آن به مرور زمان در روابط اجتماعی، کاری و خانوادگی با مشکلاتی روبرو میشوند. درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما روانپزشکان با تجویز دارو و روان درمانی میتوانند روند پیشرفت آن را کنترل کنند.
2-اختلال دوقطبی
نوعی اختلال روانی است که رفتار افراد مبتلا به آن به طور ناگهانی از حالت افسردگی به شیدایی و برعکس تغییر میکند. اختلال دوقطبی نوسانات شدید خلق و خو را در پی دارد و روی رفتار و عملکرد فرد تاثیرگذار است. در حالت شدید بیماری فرد نمیتواند بر رفتارهای خود تسلط داشته باشد و گاهی رفتارهای پرخطر مثل خودکشی از او سرمیزند. تنها راه کنترل و درمان این اختلال از طریق دارو و تکنیک رفتاری است. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی جزو افرادی هستند که به دکتر روانپزشک نیاز دارند.
3-افسردگی
در مغز مواد شیمیایی خاصی وجود دارند که تغییر در آنها باعث ایجاد افسردگی میشود. به دنبال آن سیستم عصبی فرد دچار مشکل شده و حتی تعادل هورمونی او بهم میخورد. افراد افسرده انگیزه، انرژی و حوصله لازم برای انجام کارهای همیشگی را ندارند و به طور مداوم غمگین و گوشهگیر هستند. البته این علائم گاهی اوقات در اثر درگیریهای فکری نیز ایجاد میشود که در صورت گذرا بودن افسردگی تلقی نمیشود. اختلال افسردگی علاقه به زندگی را در فرد کاهش داده و درصورت نادیده گرفتن علائم تشدید میشود. بیماری افسردگی حاد و شدید جزو بیماریهای جراحی مغز و اعصاب نیست و توسط دکتر روانپزشک و با تجویز دارو در کنار روان درمانی بهبود مییابد.
4-اختلالات مربوط به تغذیه
یک نوع اختلال جسمی روانی است که به صورت بیاشتهایی و پرخوری بروز میکند. در حالت اول فرد از خوردن غذا امتناع کرده و غذای کافی نمیخورد. اما در حالت دوم بیش از حد غذا خورده و سپس به صورت عمدی استفراغ میکند و یا برای دفع غذا از مسهل استفاده میکند. درصورتی که هریک از این رفتارها به مدت یک ماه ادامه داشته باشد به عنوان بیماری شناخته میشود. اختلال در خوردن یک نوع بیماری عصبی است و با مصرف داروهای تجویز شده توسط دکتر روانپزشک درمان میشود.
5-توهم
این اختلال باعث میشود فرد اتفاقات، تصاویر و صداهای پیرامون خود را به صورت نادرست و غیرواقعی درک کند. درنتیجه فرد دچار روان پریشی و توهم میشود. این اختلال ممکن است به صورت شنیداری، دیداری، ذهنی، لامسه و … بروز کند. افراد دچار اختلال توهم معمولا خود را در اتفاقی که در ذهنشان است تصور میکنند. درحالیکه هیچکدام از آن تصورات واقعی نیستند و از تخیلات فرد نشات میگیرند. این اختلال با مصرف داروی تجویز شده توسط دکتر روانپزشک درمان میشود.
6-اعتیاد
انواع یک نوع وابستگی است که میتواند نسبت به هر چیزی اتفاق بیفتد. شایعترین اعتیادی که میشناسیم اعتیاد به مواد مخدر و الکل است. اما علاوه بر آن وابستگی عاطفی شدید به یک فرد، استفاده بیش از حد از موبایل و هرکاری که به صورت افراطی انجام شود اعتیاد است. این اختلال در عملکرد مغز تاثیر منفی دارد و حتما باید زیر نظر روانپزشک طی چند جلسه روان درمانی و مصرف دارو درمان شود.
7-مشکلات مربوط به خواب
اختلالات مربوط به خواب معمولا به دنبال سایر مشکلات و بیماریهای روانی ایجاد میشود. این اختلال ممکن است به صورت بیخوابی، کم خوابی، زیاد خوابیدن و حالتهای دیگر بروز کند. در اثر این اختلال نورونهای مغزی دچار تغییر شده و ممکن است فعالیتهای فردی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو اختلال در خواب با مراجعه به دکتر روانپزشک و انجام معاینات بالینی و تجویز دارو و درمانهای مکمل مانند درمان تکنولوژیک، درمان میشود.
8-وسواس
وسواس نوعی تفکر همراه با استرس و احساس ناخوشایند است و باعث میشود فرد به طور مداوم در ذهن خود به یک موضوع فکر کرده و یا رفتاری را مرتب تکرار کند. حالت اول وسواس فکری و حالت دوم وسواس عملی است. این اختلال در اثر برخی اتفاقات تشدید شده و فرد را آزار میدهد. افراد مبتلا به انواع استرس جزو کسانی هستند که باید به دکتر روانپزشک مراجعه کرده و با روش مناسب تحت درمان قرار بگیرند.
اختلال استرس بعد از حادثه (PTSD)
این اختلال عصبی معمولا در افرادی که دچار سانحه میشوند یا شاهد اتفاق وحشتناک و ناگوار هستند دیده میشود. گاهی یک حادثه به قدری تلخ است که عواقب آن تا مدتها فرد را درگیر کرده و اجازه نمیدهد زندگی عادی داشته باشد. اضطراب شدید، کابوس، فکر کردن به آن اتفاق از علائم این اختلال هستند. در صورت ادامهدار بودن لازم است برای پیشگیری از عوارض آسیبزا به دکتر روانپزشک مراجعه شود. این نوع اختلال طی چند جلسه صحبت با بیمار و مصرف دارو درمان میشود.
علاوه بر موارد گفته شده افراد مبتلا به اختلالاتی همچون اوتیسم، بیش فعالی، عدم تمرکز، خود آزاری، اضطراب شدید و کسانی که به طور مداوم افکار منفی را در ذهن خود پرورش میدهند باید توسط دکتر روانپزشک معاینه شوند. با روش مناسب تحت درمان قرار بگیرند.
روانپزشک با چه روشهایی به درمان افراد میپردازد؟
با توجه به اینکه متوجه شدید، دکتر روانپزشک کیست؟ بهتر است با روش های درمان آن نیز آشنا شوید. دکتر روانپزشک در ابتدا سوالاتی را مطرح کرده، معاینه بالینی و آزمایشات لازم را انجام میدهد. سپس باتوجه به نوع اختلال و بیماری مناسبترین روش درمانی را انتخاب میکند. از روشهای متعدد درمانی میتوان به روان درمانی، دارو درمانی، الکتروشوک و درمان بیوفیدبک اشاره کرد.
در روش روان درمانی پزشک با گفتگو با بیمار سعی میکند علائم عاطفی روانی و آسیبهای ایجاد شده مربوط به بیماری را برطرف کند. تعداد جلسات نسبت به وضعیت بیمار متفاوت است و به صورت فردی یا گروهی انجام میشود.
در روش دارو درمانی دکتر روانپزشک ابتدا به معاینه و ارزیابی دقیق فرد میردازد و نسبت به نوع بیماری داروی مناسب را تجویز میکند. این داروها معمولا ضدافسردگی، آرامبخش، محرکهای مغزی، ضد اضطراب، ضد روان پریشی و تثبیت کننده خلق و قو هستند که با تاثیرگذاری بر نورونهای مغز به بهبود فرد کمک میکنند.
روش درمانی الکتروشوک نیز با استفاده از جریان ضعیفی که از مغز و جمجمه عبور داده میشود. که باعث ایجاد تغییراتی در مواد شیمیایی مغز خواهد شد و علائم بیماری را بهبود میبخشد. این روش برای درمان بیماریهایی همچون افسردگی، پارکینسون و اختلال دوقطبی کاربرد دارد.
معاینه ی وضعیت روانی توسط راونپزشک
معاینه وضعیت روانی توسط روانپزشک شامل یک سری ارزیابیها و مصاحبههایی است که به منظور تشخیص و درمان اختلالات روانی انجام میشود. در این معاینه، روانپزشک از روشهای مختلفی استفاده میکند تا وضعیت روانی بیمار را ارزیابی کند. این شامل موارد زیر میشود:
1. مصاحبه
• روانپزشک با بیمار مصاحبه میکند تا اطلاعاتی درباره تاریخچه بیماری، علائم حاضر، تاریخچه خانوادگی، و سایر مسائل مرتبط با وضعیت روانی بیمار به دست آورد.
2. ارزیابی روانشناختی
این ارزیابی شامل بررسی عملکرد شناختی بیمار است، از جمله حافظه، توجه، تفکر و سایر فرآیندهای شناختی.
3. ارزیابی عاطفی و رفتاری
روانپزشک به بررسی عواطف و رفتارهای بیمار پرداخته و تغییراتی که در رفتار و عاطفههایش مشاهده میشود را ثبت میکند.
4. استفاده از مقیاسها و تستها
در برخی موارد، روانپزشک میتواند از مقیاسها و تستهای مختلفی مانند پرسشنامههای افسردگی و اضطراب استفاده کند تا شدت و انواع علائم را اندازهگیری کند.
5. تشخیص
با توجه به اطلاعات به دست آمده از مصاحبه و ارزیابیها، روانپزشک به تشخیص نهایی برای وضعیت روانی بیمار میرسد.
6. برنامهریزی درمان
پس از تشخیص، روانپزشک یک برنامه درمانی مناسب برای بیمار تدوین میکند که ممکن است شامل داروها، تراپی روانشناختی، تغییرات در سبک زندگی و سایر روشهای درمانی باشد.
هدف این معاینه ارائه تشخیص دقیق و ارائه برنامههای درمانی که بهبود وضعیت روانی بیمار را تضمین کنند میباشد.
جمعبندی
در این مطلب بیان کردیم که دکتر روانپزشک کیست و چه بیماری هایی را درمان می کند. اختلالات و بیماریهای مربوط به اعصاب و روان مانند بیماریهای جسمی باید درمان شوند. اما به علت فرهنگ سازی اشتباه در جامعه بیشتر افراد از مراجعه به دکتر روانپزشک خودداری میکنند. درحالیکه جسم سالم نیازمند روح سالم است. در این مطلب با بیماریها و اختلالاتی که در حوزه درمانی روانپزشکی قرار دارند آشنا شدیم. درصورتی که خودتان و یا آشنایانتان درگیر هریک از این موارد باشید، میتوانید با مراجعه به دپارتمان روانپزشکی توسط پزشک متخصص معاینه شده و تحت درمان قرار بگیرید.
واحد تحقیق و توسعه کلینیک تخصصی مهر رضوی