
راهکارهای پیشگیری از خودکشی + از علت تا درمان
پیشگیری از خودکشی شامل تمامی اقدامات و تلاشها از سوی سازمانها، دولتها، مراکز بهداشت روانی، اتحادیهها، متخصصان، شهروندان و افراد مختلف برای کاهش میزان خودکشی است. راهکارهای پیشگیری از خودکشی عبارتاند از: درمان علائم روانی و مشکلات افسردگی بهویژه در زمینه روانشناختی و روانی-جسمی، تقویت مهارتهای مقابله با بحران در افرادی که شدیدا درگیر افکار خودکشی هستند و کاهش عواملی که میتواند باعث تحریک افکار خودکشی در افراد شود. همه ما باید تلاش کنیم تا حمایتهای اجتماعی و عاطفی که نقش حفاظتی در برابر خودکشی دارند، تقویت شوند و در عین حال دسترسی به ابزارهایی که میتوانند خطر خودکشی را افزایش دهند محدود گردد. مراجعه به دکتر روانپزشک در مشهد میتواند یکی از راههای موثر در پیشگیری از خودکشی باشد تا افراد تحت درمان و حمایتهای لازم قرار گیرند.
فهرست مطالب
خودکشی چیست؟
خودکشی یک رفتار غیرطبیعی روانی بوده که در آن فرد به خود با هدف پایان دادن به زندگیاش آسیب میزند. این پدیده معمولا ریشه در افسردگی و استرسهای زندگی دارد مخصوصا در مواقعی که فرد با مشکلات شدید مالی، اجتماعی یا شکستهای عاطفی روبهرو میشود. متاسفانه طبق آمار خودکشی چهارمین عامل اصلی مرگ ومیر در افراد ۱۵ تا ۱۹ ساله است و ۷۷ درصد از این خودکشیها در کشورهای کمدرآمد و متوسط رخ میدهد. مصرف سموم دفع آفات، دارآویز و سلاح گرم از رایجترین روشهای خودکشی در سطح جهانی هستند. خودکشی میتواند به ذهن هر فردی در هر گوشهای از دنیا با هر جنسیت، نژاد یا فرهنگی خطور کند و برای هر کسی اتفاق بیفتد. اما بهعنوان افراد آگاه و مسئول، وظیفه داریم عوامل و دلایل این حادثه غمانگیز را بهطور کامل شناسایی کرده و با کمک به خود و دیگران راهکارهای پیشگیری از خودکشی را بشناسیم.
چه کسانی خودکشی میکنند؟
افرادی که خودکشی میکنند اکثرا با مشکلات روانی یا بحرانهای شدید زندگی روبرو هستند. ارتباط بین اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلالات استفاده از الکل و رفتار خودکشی در کشورهای با درآمد بالا کاملا مورد تایید قرار گرفته است. با این حال بسیاری از خودکشیها در لحظات بحرانی و بهدلیل از دست دادن توانایی مقابله با استرسهای زندگی مانند مشکلات مالی، قطع روابط عاطفی یا درد و بیماری مزمن رخ میدهند. علاوه بر این تجربیات ناگوار مانند درگیریهای شدید، فاجعههای زندگی، خشونت، سواستفاده یا از دست دادن عزیزان و احساس انزوا ارتباط مستقیمی با افزایش خطر خودکشی دارند.
راهکارهای پیشگیری از خودکشی میتوانند به کاهش این مشکلات کمک کنند. تقویت حمایتهای اجتماعی، بهبود دسترسی به خدمات روانی و فراهم کردن محیطهای امن و حمایتی برای گروههای آسیبپذیر نقش موثری در کاهش نرخ خودکشی دارد. همچنین آگاهیرسانی عمومی، ارتقا مهارتهای مقابله با استرس و درمان مشکلات روانی بهویژه افسردگی و اضطراب از جمله اقداماتی است که بهطور جدی باید در دستور کار قرار گیرد تا افراد در مواجهه با مشکلات زندگی احساس تنهایی و ناامیدی نکنند و گزینههای بهتری برای مقابله با بحرانهای خود پیدا کنند.
چرا به خودکشی تمایل پیدا میکنیم؟
مهمترین دلایل تمایل داشتن به خودکشی شامل اختلالات روانپزشکی، عوامل ژنتیکی، مصرف مواد مخدر و مشکلات خانوادگی و اجتماعی است. علاوه بر این دسترسی به سلاح و سایر ابزارهای خودکشی در بعضی کشورها میتواند خطر این پدیده را افزایش دهد.
1- اختلالات روانی
اختلالات روانی از جمله دلایل اصلی خودکشی به شمار میآیند. بر اساس تخمینها تقریبا 90 درصد افرادی که دست به خودکشی میزنند، از نوعی اختلال روانی رنج میبرند. در واقع خطر خودکشی در افرادی که دچار اختلالات روانشناختی و روانپزشکی هستند، پس از دریافت درمان بهطور قابلتوجهی کاهش مییابد. اختلالات روانی با بیشترین شیوع و ارتباط قوی با خودکشی شامل اختلال افسردگی اساسی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، اختلالات شخصیت، اختلال استرس پس از سانحه و اختلالات خوردن هستند. افراد مبتلا به افسردگی اساسی و اختلال دوقطبی در معرض بالاترین خطر خودکشی قرار دارند و احتمال خودکشی در این افراد به میزان 20 برابر افزایش مییابد.
2- ژنتیک
ژنتیک نیز به عنوان یکی دیگر از دلایل موثر در خودکشی شناخته میشود. افرادی که سابقه خانوادگی خودکشی و اختلالات روانی داشته باشند بیشتر در معرض خطر خودکشی قرار دارند. همچنین قرار گرفتن در معرض رویدادهای خودکشی مانند مشاهده خودکشی یکی از اعضای خانواده میتواند خطر این اقدام را افزایش دهد.
3-مسائل خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی
مشکلات خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی از دیگر دلایل عمده خودکشی به حساب میآیند. عواملی مانند بیکاری، بیخانمانی، فقر، سو استفاده جنسی در دوران کودکی، انزوای اجتماعی و از دست دادن عزیزان میتوانند احتمال خودکشی را افزایش دهند. گذشته فرد مخصوصا اگر تجربه یک تروما را داشته باشد، میتواند نقش پررنگی در اقدام به خودکشی ایفا کند. در مقابله با این دلایل راهکارهای پیشگیری از خودکشی شامل درمانهای روانشناختی، فراهم آوردن حمایت اجتماعی و عاطفی و ایجاد دسترسی به منابع حمایتی در مواقع بحرانی میتواند به کاهش این خطر کمک کند. همچنین یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی ارتقا آگاهی عمومی و ایجاد شبکههای حمایتی است.
علائم فکر خودکشی
علائم فکر خودکشی همیشه واضح و آشکار نیستند و میتوانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. در حالی که بعضی از افراد بهطور صریح و آشکار قصد خودکشی خود را بیان میکنند، بعضی دیگر این تمایل را پنهان خواهند کرد. شناخت بعضی از علائم فکر خودکشی جزو اصلیترین راهکارهای پیشگیری از خودکشی هستند.
– صحبت کردن درباره احساس ناامیدی یا تنهایی و ابراز اینکه دیگر دلیلی برای ادامه زندگی وجود ندارد.
– اشاره به این که فرد به مرگ فکر میکند یا به دنبال راهی برای پایان دادن به زندگی خود است.
– وصیتنامه نوشتن یا اموال شخصی را به دیگران تقسیم کردن.
– دنبال روشهای خودکشی ساده یا بدون درد گشتن.
– ابزارهایی که برای آسیب رساندن به خود استفاده میشوند، مانند سلاح گرم خریدن.
– رفتارهای پرخطر مانند مصرف بیش از حد الکل و مواد مخدر از خود نشان دادن .
– انزوای اجتماعی و از جمع دوری کردن.
– از مرگ به عنوان یک راه نجات یا راهحل برای مشکلات صحبت کردن.
این علائم فکر خودکشی میتواند نشاندهنده وضعیت بحرانی فرد باشد و در چنین مواردی باید سریعا اقداماتی برای کمک به او انجام داد. در این راستا راهکارهای پیشگیری از خودکشی مانند برقراری ارتباط موثر با فرد، ارائه حمایت عاطفی، تشویق به مراجعه به متخصصان روانشناسی و استفاده از روشهای مقابله با استرس میتواند در کاهش خطر خودکشی تاثیرگذار باشد.
عواملی که میتواند فرد را به سمت خودکشی سوق دهد چیست؟
با اینکه ممکن است شما نتوانید بهطور دقیق تشخیص دهید که چه عواملی باعث میشود یکی از عزیزان شما به خودکشی فکر یا اقدام کند، اما بعضی ویژگیها و عواملی وجود دارند که میتوانند خطر خودکشی را در فرد افزایش دهند. آگاهی از این عوامل یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی است میتواند به شما کمک کند تا بهتر از افراد اطراف خود مراقبت کرده و در صورت لزوم اقداماتی برای کمک به آنها انجام دهید. در این بخش بعضی از مهمترین این عوامل آورده شده است.
عوامل فردی
ویژگیها و شرایط خاص فردی میتواند تاثیر زیادی در تصمیم به خودکشی داشته باشد. این عوامل اکثرا با مشکلات روانی، جسمی یا احساسات منفی ارتباط دارند. عوامل فردی موثر بر شخص مبتلا عبارتاند از:
– قبلا اقدام به خودکشی کرده است.
– به اختلالات روانی مانند افسردگی، اختلالات خلقی، اسکیزوفرنی یا اختلالات اضطرابی مبتلا است.
– از درد مزمن یا بیماری ناتوانکننده رنج میبرد و ممکن است احساس کند که این بیماری به مرگ منتهی خواهد شد.
– احساس ناامیدی و بیفایده بودن را بیان میکند.
– با مشکلات مالی یا حقوقی روبرو است که باعث اضطراب و نگرانی شدید او میشود.
– امکان دارد رفتاری خشن یا تکانشی داشته باشد که به نوعی او را در معرض خطر بیشتر قرار میدهد.
– مصرف افراطی الکل یا مواد مخدر دارد یا سابقه استفاده از آنها را داشته است.
– دسترسی آسان به ابزارهایی که میتوانند برای خودآزاری استفاده شوند مانند سلاح گرم یا داروها میتواند خطر خودکشی را افزایش دهد.
عوامل ارتباطی
نسبتهای فردی و تعاملات اجتماعی تاثیر زیادی بر احساسات فرد دارند. قطع ارتباط و از دست دادن روابط مهم یا تجربههای منفی در این زمینه میتواند عامل خطر برای خودکشی باشد.
عوامل ارتباطی موثر فرد مبتلا شامل موارد زیر میشود:
– سابقه سواستفاده جسمی، عاطفی یا جنسی در زندگی فرد دارد.
– عزیزان خود را بهدلیل قطع رابطه، طلاق یا مرگ از دست داده است.
– در صورتی که فرد سابقه خانوادگی از مرگ بهدلیل خودکشی داشته باشد، احتمال وقوع خودکشی در او افزایش مییابد.
عوامل اجتماعی و فرهنگی
شرایط فرهنگی و اجتماعی نیز میتواند بر نحوه مواجهه فرد با مشکلات و بحرانهای زندگی تاثیر بگذارد. عواملی مانند باورهای فرهنگی و دسترسی به خدمات حمایتی میتوانند نقش مهمی در کاهش یا افزایش خطر خودکشی داشته باشند. عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر فرد مبتلا عبارتاند از:
– دسترسی نداشتن به خدمات درمانی مناسب در زمینه بهداشت روانی یا مصرف مواد میتواند مانعی برای دریافت کمک و درمان باشد.
– در بعضی فرهنگها یا مذاهب خودکشی میتواند بهعنوان یک راهحل پذیرفتهشده برای مشکلات شخصی تلقی شود.
– آگاهی از آمار بالای خودکشی در منطقه یا افزایش پوشش رسانهای مرگهای ناشی از خودکشی میتواند فرد را تحت تاثیر قرار دهد و خطر اقدام به خودکشی را بیشتر کند.
آگاهی از این عوامل میتواند به پیشگیری و شناسایی افرادی که در معرض خطر خودکشی هستند کمک کند. راهکارهای پیشگیری از خودکشی شامل حمایت اجتماعی، ارائه درمانهای روانی موثر و آموزش مهارتهای مقابلهای است که میتواند به کاهش این خطر کمک کند.
درمان افکار خودکشی
اولین قدم در درمان فردی که افکار و رفتارهای خودکشی دارد مراجعه به یک متخصص بهداشت روان است. روانشناس بالینی با استفاده از درمان شناختی-رفتاری (CBT) به شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی کمک خواهد کرد تا فرد بتواند افکار و رفتارهای خود را به سمت مثبتتر هدایت کند.
افزایش آگاهی در مورد عوامل خطر خودکشی و روشهای درمانی یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی بوده که میتواند در شناسایی سریعتر افراد در معرض خطر و کمک به آنها موثر باشد. همچنین حمایتهای عاطفی و اجتماعی از خانواده و دوستان احساس تعلق و امید را در فرد ایجاد کرده و فرآیند بهبودی را تسهیل میکند. یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی، احاطه شدن فرد با شبکه حمایتی قوی است که میتواند به فرد کمک کند تا از بحران عبور کند. درمان افکار خودکشی نیازمند درمانهای روانشناختی و حمایتهای خانوادگی و اجتماعی است. برای درمان تخصصی مراجعه به دکتر روانشناس در مشهد میتواند گام موثری در بهبودی فرد باشد.
1. تماس با سامانه 123
تماسهای منظم با یک متخصص میتواند به شما احساس امنیت بیشتری دهد و انگیزه لازم برای ادامه درمان را فراهم کند. این تماسها به شما اجازه میدهند تا در مورد احساسات خود صحبت کنید و راهکارهای جدیدی برای مقابله با مشکلاتتان یاد بگیرید. برای دریافت مشاوره و حمایتهای لازم تماس با سامانه 123 میتواند به عنوان یک منبع معتبر و مفید برای کمک به شما در این مسیر باشد.

2. اقدامات ایمنی
با کمک یک متخصص میتوانید اقدامات ایمنی لازم را برای مواقعی که احساس خطر میکنید، انجام دهید. این اقدامات شامل دور نگه داشتن خود از وسایل خطرناک مانند داروها، اشیای تیز و دیگر ابزارهای آسیبزا، مدیریت احساسات منفی و تهیه فهرستی از افراد قابل اعتماد است که در مواقع بحران میتوانید به آنها رجوع کنید. این اقدامات جزو راهکارهای پیشگیری از خودکشی هستند که کمک میکنند تا در شرایط بحرانی احساس امنیت بیشتری داشته باشید.
3. روان درمانی
افرادی که پیشتر افکار خودکشی داشتهاند، میتوانند با استفاده از انواع مختلف رواندرمانی زندگی سالمتری را تجربه کنند. این درمانها علاوه بر بهبود وضعیت خلقوخو به طور قابل توجهی خطر بازگشت این افکار را کاهش میدهند و یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی محسوب میشوند.
4. دارو درمانی
داروها میتوانند در مدیریت افکار خودکشی نقش موثری ایفا کنند. این داروها معمولا به همراه رواندرمانی تجویز میشوند و به کاهش علائمی مانند افسردگی، اضطراب و روانپریشی کمک میکنند.
5. دریافت پشتیبانی و حمایت مداوم
مراقبت مشارکتی یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی و رویکرد درمانی تیمی است که به افراد کمک میکند تا سلامت روان خود را بهبود بخشند. در این روش یک تیم تخصصی شامل پزشک، روانشناس و دیگر متخصصان سلامت روان با همکاری یکدیگر برنامه درمانی جامع و شخصیسازیشدهای برای هر فرد تهیه میکنند. این برنامه اکثرا شامل ترکیبی از دارو درمانی، رواندرمانی و سایر روشهای درمانی است. یکی از مزایای این رویکرد دریافت پشتیبانی و حمایت مداوم بوده که به فرد در مسیر بهبودی کمک میکند.
کارهای ضروری برای کنترل افکار خودکشی
به یاد داشته باشید که مشکلات موقتی هستند اما پایان دادن به زندگی یک تصمیم دائمی است. خودکشی هیچگاه راهحل درستی برای چالشهایی که با آنها روبهرو میشوید، نخواهد بود. برای تغییر شرایط و کاهش درد و غم خود به خودتان زمان دهید و کمک بخواهید. اگر افکار خودکشی را دارید، میتوانید به انجام راهکارهای پیشگیری از خودکشی اقدام کنید. یکی از اقدامات مهم این است که دسترسی به روشهای مرگبار خودکشی مانند سلاح گرم، سلاح سرد یا داروهای خطرناک را از دسترس خود خارج کنید.
همچنین داروهای ضد افسردگی را طبق دستور پزشک مصرف کرده و هیچگاه بدون مشورت با پزشک دوز داروها را تغییر ندهید یا مصرف آنها را متوقف نکنید. مصرف مواد مخدر و الکل را به شدت کاهش دهید زیرا این مواد میتوانند افکار خودکشی را تشدید کنند. برای هر گونه مشکل یا نگرانی در مورد داروها یا علائم خود حتما با پزشکتان مشورت کنید.

موقع فکر کردن به خودکشی چه کارهایی نباید انجام دهیم؟
تنهایی یکی از عواملی است که میتواند افکار خودکشی را ایجاد کرده و حتی وضعیت را بدتر کند. اگر احساس تنهایی میکنید بهتر است به دنبال حمایت از دوستان، خانواده یا متخصصان باشید. مصرف الکل و مواد مخدر میتواند افسردگی را تشدید کرده و توانایی شما برای حل مسائل را کاهش دهد. این مواد همچنین میتوانند باعث رفتارهای تکانشی و تصمیمات لحظهای شوند که بعدا پشیمانی به دنبال دارند.
انجام کارهایی که به شما احساس بدتری میدهد مانند گوش دادن به موسیقی غمانگیز، نگاه کردن به عکسهای خاص، یا مرور خاطرات منفی میتواند احساسات منفی شما را بیشتر کند. در این شرایط تلاش کنید از این کارها دوری کرده و توجه خود را به فعالیتهای مثبت معطوف کنید. فکر کردن مداوم درباره خودکشی و دیگر افکار منفی میتواند شما را در یک چرخه منفی قرار دهد. در این شرایط یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی این است که سعی کنید ذهن خود را از این افکار منحرف کرده و حتی اگر فقط برای چند ثانیه هم باشد به خود استراحت دهید و حواستان را به چیز دیگری مشغول کنید.
پیشگیری از ایجاد فکر خودکشی
یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی این است فردی که از این افکار رنج میبرد را از دسترسی به اشیا خطرناک مانند اسلحه، چاقو، داروهای سمی و سایر وسایل مشابه دور نگه داشت. این کار میتواند به کاهش خطر اقدام به خودکشی کمک کند. اگر علائم خودکشی را به موقع شناسایی کردید باید فورا از یک متخصص بهداشت روان کمک بگیرید. مشاوره و درمان حرفهای نقش مهمی در مدیریت این افکار دارد. برای دریافت کمک تخصصی، مراجعه به بهترین کلینیک روانشناسی در مشهد میتواند گزینهای موثر باشد. همچنین اطراف فرد باید با افرادی دلسوز و دوستداشتنی احاطه شود که احساس حمایت و تعلق را در او تقویت کنند. تشویق فرد به برقراری تماس با کسی که به او اعتماد دارد در صورت بروز افکار خودکشی، میتواند یکی دیگر از راهکارهای پیشگیری از خودکشی باشد. علاوه بر این نوشتن احساسات و افکار میتواند به فرد کمک کند تا احساسات خود را بهطور موثری بیان کرده و بار ذهنی خود را کاهش دهد.
فکر خودکشی در بارداری
چند عامل میتواند باعث بروز افکار خودکشی در دوران بارداری شود. تغییرات هورمونی شدید در این دوران موجب افسردگی و نوسانات خلقی خواهد شد که احساس ناامیدی و بیارزشی را به همراه دارد. همچنین استرسهای زندگی مانند نگرانیهای مالی، مشکلات خانوادگی و فشارهای نگهداری از نوزاد میتوانند فشار روانی زیادی به زن باردار وارد کنند. زنانی که سابقه افسردگی یا مشکلات روانی دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به افکار خودکشی هستند. یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی در بارداری شامل مشاوره روانشناسی و حمایت عاطفی از خانواده و دوستان است که میتواند به حفظ سلامت روانی فرد کمک کند.
فکر خودکشی در نوجوانان
فکر خودکشی در نوجوانان میتواند ناشی از فشارهای روانی، استرسهای روزمره و تغییرات هورمونی شدید در این دوره باشد. نوجوانان به دلیل حساسیت بیشتر در این سن اغلب قادر به برقراری ارتباط موثر با بزرگسالان نیستند و احتمال دارد احساس تنهایی و نا امیدی کنند. این افکار میتوانند به دنبال مشکلات مختلف مانند اختلافات خانوادگی، فشارهای اجتماعی یا بحرانهای هویتی به وجود آیند. نوجوانانی که افکار خودکشی داشته باشند نیاز به حمایت عاطفی، مشاوره روانشناسی و ایجاد ارتباط با افراد قابل اعتماد دارند. یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیری از خودکشی در نوجوانان شناسایی زودهنگام این افکار و اقدام به درمان است.
صحبت درباره افکار خودکشی مهم است؟
هیچ وقت نباید بار افکار خودکشی را به تنهایی حمل کنید. دریافت کمک حرفهای و پشتیبانی از افرادی که به آنها اعتماد دارید، میتواند روند مقابله با چالشهایی که منجر به این افکار شدهاند را تسهیل کند. علاوه بر این سازمانها و گروههای حمایتی زیادی وجود دارند که میتوانند به شما در مواجهه با افکار خودکشی کمک کنند و راهکارهای پیشگیری از خودکشی را در اختیار شما قرار دهند. این گروهها به شما یادآوری میکنند که خودکشی هرگز راهحل مناسبی برای مقابله با مشکلات و رویدادهای استرسزا نیست.

چه زمانی به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنیم؟
خودکشی یک مسئله جدی و پیچیده است که باید بدون هیچگونه تاخیری به آن توجه شود. اگر فردی از نزدیکان شما چه خانواده و چه دوست، بیان کرد که قصد خودکشی دارد یا با رفتارهای غیرمتعارف این موضوع را نشان داد، نباید حتی یک لحظه درنگ کنید. با مهربانی و حمایت با او رفتار کرده و آن را متقاعد کنید تا با شما به مراکز درمانی مراجعه کند. یکی از راهکارهای پیشگیری از خودکشی مشاوره و رواندرمانی برای این افراد بوده که باید به صورت اورژانسی انجام شود. در صورت نیاز مراجعه به کلینیک روانشناسی در مشهد میتواند اولین گام موثر برای دریافت کمکهای لازم باشد.
جمعبندی
راهکارهای پیشگیری از خودکشی شامل اقدامات مختلفی از سوی متخصصان، سازمانها و افراد برای کاهش خطر این پدیده است. درمان افسردگی و اختلالات روانی، تقویت مهارتهای مقابله با بحران و ایجاد امید در افراد از جمله این اقدامات هستند. همچنین حمایتهای اجتماعی و کاهش دسترسی به ابزارهای خودکشی نیز از دیگر راهکارهای پیشگیری از خودکشی است. در مواقع بحرانی مراجعه به متخصصین و استفاده از خدمات درمانی مانند کلینیک روانشناسی در مشهد به فرد کمک خواهد کرد تا از این بحران عبور کرده و افکار خودکشی را مدیریت کند. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره میتوانید از سایت مهر رضوی کمک بگیرید.
واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی
مطالب مرتبط
جستجو کنید
خدمات ما
جستجو کنید
رزرو اینترنتی نوبت معاینه
شبکه های مجازی
مطالب اخیر















اختلال موتیسم یا لالی انتخابی چیست؟ + معرفی بهترین روش مقابله با آن













اختلال یادگیری خواندن (اختلال دیسلکسیا) چیست و چه علائمی دارد؟
