درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک

بیوفیدبک تراپی روشی درمانی است که در آن از ابزارآلات الکترونیکی استفاده می‌شود و توسط این ابزارها اطلاعاتی درباره عصب‌ها و عضله‌ها و فعالیت‌های خود مختار مربوط به آن‌ها سنجش و پردازش می‌شوند. سپس این اطلاعات به صورت بازخوردهای تصویری و صوتی ثبت می‌شوند و توسط پزشک درمان کننده مشاهده می‌شوند. درمان بیوفیدبک به بیمار این توانایی را می‌دهد که درباره کارهای خودمختار بدن خود آگاهی بیشتری داشته باشند و توانایی کنترل خود را بر روی اعمال خودمختار افزایش دهند. در درمان بیشتر بیماری‌ها مانند درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک نیز این فرایندها طی می‌شوند.

در طی درمان با این روش اختلالاتی که در کف لگن باعث بی اختیاری ادرار می‌شوند که مهمترین آن‌ها عدم استراحت ماهیچه‌های ان ناحیه است، به روش بیوفیدبک درمان می‌شود. در طی اختلال بی اختیاری ادراری عضلات عمیقی به نام پری اورترال مورد بررسی قرار می‌گیرند چراکه به دلیل عمقی بودن این عضلات فرد بیمار قادر به این نیست که به طور واضح و صحیح نحوه درست منقبض شدن عضله را متوجه شود به همین دلیل متوجه جلوگیری نشدن از نشت ادرار نمی‌شوند و بی اختیاری ادرار صورت میگیرد.

بی اختیاری ادراری چیست؟

ادرار در بدن توسط سیستم ادراری که شامل کلیه‌ها، مثانه، میزنای و میزراه است، تولید می‌شود. در واقع ادرار حاصل تصفیه شدن خون در کلیه‌ها است که از آن‌جا وارد میزنای شده و از طریق میزنای وارد مثانه می‌شود. ادرار در مثانه ذخیره می‌شود و وقتی مثانه پر شد، پیام دفع و تخلیه به مغز می‌رسد که با آزاد کردن اسفنکتر انتهایی مثانه به صورت خود مختار و ورود ادرار به میزراه، ادرار از بدن خارج می‌شود. در صورتی که فرد دچار بی اختیاری ادرار شود، سیستم توصیف شده دچار اختلال است و فرد نمی‌تواند به صورت خود مختار دفع ادرار را کنترل کند. احتمال بروز اختلال بی اختیاری ادرار با افزایش سن دچار افزایش می‌شود ولی برخلاف چیزی که بقیه افراد تصور می‌کنند، بی اختیاری ادرار جزئی از روند سالمندی نیست. امروزه روش‌های متعددی برای درمان بی اختیاری ادرار وجود دارد ولی درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک جزء روش‌های مطرح شده و تایید شده است.

انواع بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار انواع مختلفی دارد که آگاهی از نوع آن‌ها در روش درمانی مورد استفاده برای بیمار مانند درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک مؤثر است. شایعترین انواع بی اختیاری‌های ادراری در خانم‌ها و آقایان عبارتند از: بی اختیاری ادرار استرسی که در زنان اغلب پس از زایمان و در مردان پس از جراحی پروستات بروز می‌دهد. بی اختیاری ادرار اضطراری نوع دیگر است که حتی به بیمار زمان کافی برای تخلیه ادرار به صورت خود مختار را نمی‌دهد. این نوع بی اختیاری اغلب در پی سندروم مثانه تحریک پذیر رخ می‌دهد. در بی اختیاری ادرار سر ریزی مثانه به طور کامل تخلیه نمی‌شود و باعث می‌شود اکثر مواقع مقداری ادرار درون مثانه باقی بماند که در زمان تحرک به بیرون نشت پیدا می‌کند. بی اختیاری ادرار ترکیبی نوعی از بی اختیاری است که به دلیل علت‌های مختلف رخ می‌دهد مثلا اگر بیمار به صورت همزمان بی اختیاری سر ریزی و سندرم مثانه بیش فعال داشته باشد دچار این نوع بی اختیاری می‌شود.

علائم بی اختیاری ادرار

با توجه به اینکه بی اختیاری ادرار انواع مختلف دارد، علائم آن نیز متفاوت می‌باشد. گاهی اوقات علائم این اختلال به صورت موقت هستند و زمانی که علت پایه‌ی اختلال رفع شود، رفع می‌شوند. برای مثال برخی بی اختیاری‌ها در زنان و مردان به دلیل عفونت‌های ادراری که در مثانه و ناحیه تناسلی رخ می‌دهد، است که در صورت مصرف آنتی بیوتیک رفع می‌شوند. مصرف برخی دارو‌ها و همچنین کاهش فعالیت نیز ممکن است باعث بروز علائم بی اختیاری ادرار شوند. از برخی دیگر علائم بی اختیاری ادرار نیز می‌توان به نشت ادرار همراه با فعالیت بدنی در بی اختیاری ادرار استرسی، حس غیرغیرقابلقابل کنترل نیاز شدید به تخلیه ادرار که ناگهانی رخ می‌دهد و باعث نشت ادرار می‌شود در بی اختیاری ادرار اضطراری و نشت ادرار پی در پی در طول روز در بی اختیاری سر ریزی، اشاره کرد.

علت ها و دلایل بی اختیاری ادرار و مدفوع در مردان و زنان

همانطور که گفته شد در حالت کلی اختلال بی اختیاری ادرار با افزایش سن بروز می‌دهد ولی نمی‌توان این اختلال را بخشی از پروسه پیری دانست. علت‌های بروز این اختلال نیز در زنان و مردان ممکن است متفاوت باشد که برای یافتن درمان درست برای آن‌ها و به خصوص برای روش درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک، باید آگاهی درست از علت اختلال را داشته باشیم. می‌توان گفت بی اختیاری ادرار در زنان شیوع بیشتری دارد؛ از علت‌های بی اختیاری در زنان می‌توان به این موارد اشاره کرد: بیماری‌های مقاربتی، حاملگی، زایمان‌های متعدد، تومور ادراری و مغزی، الکل و سیگار، استفاده بیش از اندازه کافئین، یبوست شدید، مولتیپل اسکلروز، عفونت ادراری، التهاب مثانه.
البته در زنان حین بارداری مخصوصا در سه ماه اول خطر بروز بی اختیاری ادراری از نوع استرسی زیاد است. بعد از زایمان طبیعی نیز به دلیل اینکه به عضلات کف لگن و عص ساکرال آسیب وارد می‌شود، پرولاپس کف لگن رخ می‌دهد. بعد از پرولاپس در کف لگن، اعضای موجود در شکم مانند مثانه،‌ رحم،‌ روده‌ها و رکتوم به طرف پایین و سمت واژن منحرف می‌شوند که باعث بی‌اختیاری ادرار پس از زایمان می‌شود. بروز این اختلال در مردان نیر با افزایش سن بیشتر بروز پیدا می‌کند. علت‌های این بی اختیاری در مردان نیز عبارتند از: عفونت ادراری، التهاب مثانه، عفونت کلیه، یبوست شدید، تومور مجاری ادراری یا مغزی، مولتیپل اسکلروز، سیگار و الکل،‌ اضافه وزن شدید،‌ سنگ ادراری و مصرف زیاد کافئین.

آیا بیوفیدبک برای هر فردی مناسب است؟

بیوفیدبک نوعی از روش های درمان تکنولوژیک است که در آن با استفاده از ابزارآلات الکترونیکی فعالیت‌های اعصاب خودمختار بدن و عضلات تحت فرمان آن‌ها اندازه گیری شده و به آن‌ها پردازش می‌شود و در قالب بازخوردهای صوتی و تصویری در یک صفحه نمایش نشان داده می‌شوند و بیمار و پزشک درمانگر با مشاهده آن‌ها پروسه درمان را پیش می‌گیرند. این روش درمان به بیمار کمک می‌کند تا آگاهی بیشتری از فعالیت‌های خودمختار خود داشته باشند و توانایی بهتری در کنترل آن‌ها داشته باشند. درواقع این روش درمان نوعی تمرین برای مغز است تا به حالتی کارآمدتر و یک وضعیت راحت‌تر برسد و مانند یادگیری دیگر مهارت‌ها به تمرین، تکرار و زمان نیاز دارد.

اهمیت و کاربرد بیوفیدبک برای بی اختیاری ادرار

درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک از جمله روش‌های درمانی است که در مطالعاتی که انجام شده اثر بخشی آن ثابت شده است و می‌توان از آن برای یادگیری کنترل بهتر عضلات لگن برای جلوگیری از بی اختیاری ادرار استفاده کرد. عضلات کف لگن دسته‌ای از عضلات هستند که در کنترل مثانه نقش مهمی دارند. به همین دلیل وجود اختلال در فعالیت این عضلات ممکن است باعث مشکلاتی در کنترل مثانه و رکتوم بشود. در درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک، عضلات موجود در کف لگن که در انقباض آن‌ها مشکل وجود دارد مورد بررسی قرار می‌گیرند و در طی پردازش به آن‌ها و انجام تمرین‌هایی برای تقویت آن‌ها ادرار کنترل می‌شود و از بی اختیاری ادراری جلوگیری می‌شود.

از کاربردهای درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک اهداف بلند مدت و کوتاه مدت است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم. از اهداف بلند مدت می‌توان به کاهش تعداد دوره‌های بی اختیاری ادراری، کاهش تعداد دفعات تخلیه به چهار بار در طول روز و یک بار در طول شب یعنی حین خواب، کاهش نیاز ناگهانی به تخلیه ادرار و از اهداف کوتاه مدت می‌توان به بهبودی ظرفیت و گنجایش مثانه، تقویت انقباض‌های ماهیچه لگن برای بهتر شدن مقاومت ماهیچه‌های محافظ اشاره کرد.

آیا بیوفیدبک مشکلات مثانه را درمان می‌کند؟

با توجه به اینکه این روزها از روش های درمانی نوروفیدبک، بیوفیدبک و تحریک الکتریکی مغز برای درمان انواع بیماری های روانشناختی و روانپزشکی استفاده می‌شود، درمان بی اخیتاری ادرار با بیوفیدبک نیز دور از ذهن نیست. همچنین با توجه مطالب بیان شده درباره درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک پاسخمان به این سؤال مثبت است؛ چراکه در این روش درمان با به کارگیری روش‌هایی ماهیچه‌های کف لگن را برای انجام درست انقباضات تحت کنترل قرار می‌دهند و همچنین از بابت بخش خودمختار تخلیه ادرار نیز با ارئه تمرین‌هایی به بیمار و شخصی سازی تمرین‌ها متناسب با خود بیمار به او کمک می‌کنند این اعمال را کنترل کند. به همین دلیل گفته می‌شود که درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک مشکلات مثانه را نیز درمان می‌کند.

درمان قطعی بی اختیاری ادرار و مدفوع با دستگاه بیوفیدبک

از آنجایی که تحقیقات زیادی بر روی روش درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک انجام شده و اثر بخشی این روش در این تحقیقات ثابت شده است، امروزه سعی می‌شود از این روش برای درمان بیشتر استفاده شود. در این روش درمان با به کارگیری تکنولوژی روز، به بیماران آموزش داده می‌شود تا فعالیت‌ها و عملکردهای بدن خود را بهتر کنترل کنند. به این صورت که با اتصال سنسورهای الکتریکی به بدن و دریافت پیام‎‌های ارسال شده از این سنسورها، بیمار می‌تواند آگاهی بهتری از اعمال و فعالیت‌های بدن خود دریافت کرده و با انجام تمرین‌هایی آن‌ها را بهتر کنترل کنند.

ساختار جلسات بیوفیدبک برای درمان بی اختیاری ادرار

در درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک، ابتدا در نقاطی که ماهیچه لگن به پوست نزدیکتر است مانند ناحیه رکتوم یا واژن بیمار سنسورهای کوچکی قرار داده می‌شود. البته برای اینکه فشار وارده از شکم به مثانه را نیز بررسی کنند، بر روی شکم نیز سنسورهای کوچکی قرار می‌دهند.در ادامه با توجه به آموش‌هایی که پزشک درمانگر به شما می‌دهد، شما ماهیچه‌های نقاط مورد نظر را منقبض می‌کنید. این سنسورهای کوچک اعمال انجام شده توسط بدن شما را به صورت فیدبک بر روی یک مانیتور به صورت صدا یا تصویر به نمایش می‌گذارند و شما متوجه می‌شوید که ماهیچه‌هایتان به درستی منقبض می‌شوند یا نه.
در درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک دستگاه الکترومیوگرافی (EMG) مورد استفاده قرار می‌گیرد. توسط این دستگاه میزان فعالیت الکتریکی در ماهیچه لگن بررسی می‌شود و برای کنترل و تقویت آن‌ها به بیمار تمرین‌هایی داده می‌شود که توسط آن‌ها آموزش می‌بیند از ماهیچه‌هایش درست استفاده کند. در نتیجه این تمرین‌ها بیمار ماهیچه هایش را صحیح‌تر به کار می‌برد و با جلوگیری از خود به خود تخلیه شدن مثانه و خروج ادرار، می‌تواند در مواقع لزوم کنترل ادرار خود را داشته باشد.

مدت زمان هر جلسه بیوفیدبک عضلات کف لگن چقدر است و چند جلسه نیاز دارم؟

از آنجایی که آناتومی و نیاز بدن افراد با هم متفاوت است، مسلما انتظار می‌رود تعداد و مدت زمان جلسات در روش درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک نیز متفاوت باشد ولی به طور کلی می‌توان گفت که مدت زمان هر جلسه بیوفیدبک و تعداد جلسات وابسته به نظر پزشک شما است.
در طول دوره زمانی بهبودی، فعالیت‌هایی که در خانه انجام می‌شوند نقش مهمی در روند بهتر شدن بیمار دارند. همچنین در خانه انجام دادن تمام چیزهایی که در جلسات درمانی دیده و آموخته می‌شوند نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و به روند بهبودی سرعت می‌بخشند. اصل مهم دیگر در بهبودی، تکرار کردن درست الگوهای آموخته شده و به کار گیری این الگوها در طول فعالیت‌های روزمره برای برگرداندن مجدد کنترل بر روی مثانه مؤثر است. طبق تحقیقات وسیعی که در انستیتو ملی سلامت آمریکا انجام شده است متوجه می‌شویم که درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک تا حد رضایت بخشی مؤثر است و بی اختیاری ادرار را به طور میانگین در حدود 75 درصد الی 80 درصد کاهش داده است.

جمع‌بندی

به طور کلی می‌توان گفت درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک روشی مؤثر و رضایت بخش به حساب می‌آید. از آنجایی که این روش درمانی طی تحقیقات متعدد توسط مراکز معتبر تایید شده است، درمانگران و پزشکان امروزه برای درمان بی اختیاری ادرار بیشتر از این روش استفاده می‌کنند چراکه در این روش درمانی از داروهای تجویزی استفاده نمی‌شود و عوارضی برای بیمار بعد از طی کردن پروسه درمان پیش نمی‌آید.
این روش درمانی برای تمام افراد، چه زنان و چه مردان در تمامی رنج سنی قابل استفاده است چراکه در آن فرد با تمرین‌های متعدد می‌آموزد تا کنترل بهتری بر اعصاب خود داشته باشد. از آنجایی که بی اختیاری ادرار بیشتر در بانوان شایع‌تر است، مراجعه کننده‌ها برای استفاده از این روش درمان بیشتر زنان هستند. با وجود اینکه بی اختیاری ادرار دارای انواع متنوع است، ولی درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک تمام انواع بی اختیاری‌های ادراری را شامل می‌شود.

واحد تحقیق و توسعه کلینیک تخصصی مهر رضوی