علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک چیست؟

هر کودکی با سرعت خاص خود رشد می‌کند و امکان دارد بعضی از آن‌‌ها یک مهارت خاص را زودتر از دیگر مهارت‌ها یاد بگیرند. با این حال اگر کودک شما به سن صحبت کردن رسیده است و هنوز قادر نیست حدود ۵۰ کلمه مختلف را بگوید و جملات دو کلمه‌ای بسازد، توصیه می‌شود با پزشک اطفال مشورت کنید. پزشک می‌تواند غربالگری گفتار درمانی را برای بررسی علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک تجویز کند تا ببیند که آیا کودک شما با تاخیر گفتاری روبه‌رو است یا اینکه علل زمینه‌ای دیگری مانند مشکلات شنوایی یا اختلالات عصبی یا رشدی وجود دارند. گاهی اوقات تاخیر در گفتار و زبان کودکان می‌تواند ناشی از مشکلات شنوایی یا اختلالات عصبی یا رشدی باشد.

تاخیر در گفتار در کودک نوپا چیست؟

تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک به مشکلاتی گفته می‌شود که در آن کودک در تولید صداها و ساخت کلمات با مشکل روبه‌رو است. یک کودک نوپا با علائم تاخیر در گفتار برای بیان کلمات تلاش می‌کند اما در ایجاد صداهای مناسب برای ساخت واژه‌ها دچار مشکل می‌شود.

این نوع تاخیر بیشتر به جنبه‌های فیزیکی تولید صداها مربوط بوده و معمولا شامل درک مطلب یا ارتباط غیرکلامی نیست. از سوی دیگر امکان دارد کودک شما علائم تاخیر در رشد زبان را نشان دهد که هم به درک و هم به توانایی برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی مربوط می‌شود. چنین کودکی می‌تواند صداهای صحیح تولید کرده و بعضی کلمات را تلفظ کند، اما قادر به ساخت جملات یا عبارات منطقی نیست. اگر شما مطمئن نیستید که فرزندتان با کدام مشکل روبه‌رو است، نگران نباشید زیرا تفاوتی بین معاینه و شروع درمان این مشکلات وجود ندارد.

مراحل رشدی گفتار و زبان در طول سه سال اول زندگی

مهارت‌های گفتار و زبان در کودکان از صدای ناله نوزاد آغاز می‌شود و به تدریج با گذشت زمان این ناله‌ها به غرغر کردن و سپس به کلمات قابل فهم تبدیل می‌شوند. علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک زمانی مشاهده می‌شود که کودک نوپا نتواند به مراحل رشد طبیعی گفتار برسد. هر کودک به‌طور خاص و مطابق با جدول زمانی خود رشد می‌کند بنابراین کمی تاخیر در گفتار لزوما به معنای وجود مشکل جدی نیست.

● از بدو تولد تا یک سالگی نوزاد

در حدود ۴ تا ۶ ماهگی زبان کودک شروع به رشد می‌کند و در این زمان کودک باید صداهای غرغری از خود تولید کرده واکنش‌هایی مانند خندیدن نشان دهد تا درک خود از محیط اطراف را بیان کند. اگر کودک در دو ماهگی غرغره نمی‌کند یا هیچ صدای دیگری از خود نمی‌سازد، این می‌تواند اولین علائم تاخیر در گفتار باشد.

از هفت ماهگی به بعد کودک باید به وضوح به صداها واکنش نشان دهد و کلمات ابتدایی مانند «فنجان»، «کفش» یا «آب میوه» را درک کند. او باید هنگام استفاده از حرکات دست همچنان به صحبت کردن ادامه دهد و در حدود یک سالگی قادر به بیان یک یا دو کلمه مانند «مامان» یا «بابا» باشد.

● از یک تا دو سالگی

در سال دوم زندگی کودک باید قادر به درک نام اعضای بدن و انجام دستورات ساده باشد. او باید شروع به یادگیری کلمات جدید کرده و از عبارات دو کلمه‌ای استفاده کند. همچنین لازم است بررسی کنید که آیا کودک به تصاویر، داستان‌ها یا آهنگ‌ها واکنش نشان می‌دهد.

● از دو تا سه سالگی

در سال سوم زندگی کودک باید بتواند از ترکیب‌های دو یا سه کلمه‌ای با نظم بیشتری استفاده کند. یک کودک ۳ ساله معمولی می‌تواند حدود ۱,۰۰۰ کلمه را به کار ببرد.

شما باید قادر به درک صحبت‌های کودک خود باشید اما اگر کسانی که کمتر با او وقت می‌گذرانند نتوانند منظور او را درک کنند، طبیعی است. افرادی که زمان بیشتری با کودک می‌گذرانند معمولا قادر هستند بهتر صحبت‌های او را درک کنند.علاوه بر این کودک ۳ ساله معمولا قادر است:

نام خود را بگوید و دیگران را به نام صدا کند.
از جملات سه و چهار کلمه‌ای با ساختار اسم، صفت و فعل استفاده کند.
از فعل جمع استفاده کند.
سؤال بپرسد.
داستان بگوید یا یک تکه از شعر مهدکودک را تکرار کند و یا آواز بخواند.

وجود علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک در این مراحل می‌تواند نشانگر نیاز به ارزیابی بیشتر باشد.

دلایل تاخیر در گفتار کودک چیست؟

علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک می‌تواند نشانگر این باشد که جدول زمانی رشد کودک کمی با سایر بچه‌ها متفاوت است و امکان دارد او دیرتر به مراحل طبیعی رشد خود برسد. با این حال تاخیر در گفتار یا زبان می‌تواند به مشکلاتی در رشد فیزیکی و فکری کلی کودک اشاره داشته باشد. در ادامه به بعضی از دلایل این تاخیر اشاره خواهیم کرد:

دلایل ارثی و ژنتیکی

در بعضی موارد تاخیر در گفتار و زبان ریشه در عوامل ژنتیکی دارد. خانواده‌هایی که سابقه مشکلات گفتاری یا زبانی دارند، ممکن است کودکانشان نیز با تاخیر در رشد گفتار مواجه شوند. این تاخیر به دلایل وراثتی، تغییرات در ساختار مغز یا تفاوت‌های ژنتیکی در فرآیندهای زبانی ایجاد می‌شود.

مشکل در دهان

علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکلاتی در دهان، زبان یا کام کودک باشد. در عارضه‌ای به نام آنکیلوگلوسیا که به آن گره زبان یا زبان چسبنده نیز گفته می‌شود ۴ تا ۱۰ درصد از کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و زبان به کف دهان متصل است. این وضعیت می‌تواند تولید صداهای خاص به‌ویژه اصوات زیر را دشوار کند:

د
ل
ر
س
ت
ز
Th انگلیسی

گره زبان همچنین می‌تواند شیر خوردن را برای نوزاد دشوار نماید.

اختلالات گفتار و زبان

کودک ۳ ساله‌ای که می‌تواند صحبت‌های دیگران را درک کند و به‌صورت غیرکلامی با دیگران ارتباط برقرار نماید، اما نمی‌تواند تعداد زیادی کلمه را به زبان بیاورد،علائم تاخیر در گفتار را نشان می‌دهد. همچنین کودکانی که قادر به بیان چند کلمه هستند اما نمی‌توانند این کلمات را به‌صورت عبارات قابل فهم بیان کنند، احتمالا دچار تاخیر زبانی شده‌اند. بعضی از اختلالات گفتار و زبان به دلیل مشکلات در عملکرد مغز به وجود می‌آیند و می‌توانند نشانه‌ای از ناتوانی‌های یادگیری باشند. یکی از دلایل علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک و دیگر تاخیرهای رشدی زایمان زودرس است.

آپراکسی گفتار یک اختلال فیزیکی است که تولید صداها به‌صورت پشت سر هم و برای ساخت کلمات را دشوار می‌کند. این اختلال تاثیری بر ارتباط غیرکلامی یا درک زبان ندارد اما می‌تواند در ایجاد گفتار کودک مشکل‌ساز شود.

از دست دادن شنوایی

یکی از دلایل شایع علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک مشکلات شنوایی است. کودکانی که قادر به شنیدن به‌طور واضح نیستند یا صداها را به صورت بریده بریده می‌شنوند، معمولا در تولید کلمات و جملات به مشکل می‌خورند. یکی از علائم کم شنوایی این است که کودک وقتی شما نام چیزی را می‌برید واکنشی از خود نشان نمی‌دهد اما وقتی با حرکات دست به آن اشاره می‌کنید، به آن واکنش می‌دهد. این علائم ممکن است خفیف و نامشخص باشند و گاهی تاخیر در گفتار یا زبان تنها نشانه قابل توجه آن باشد.

عدم تحریک

عدم تحریک یکی از عواملی است که می‌تواند به علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک منجر شود. کودکان برای یادگیری صحبت کردن نیاز به تعاملات کلامی و محیطی غنی دارند. اگر کودک در محیطی با کمبود محرک‌های زبانی و اجتماعی قرار بگیرد یا تعاملات کلامی کمی با بزرگ‌ترها و دیگران داشته باشد، ممکن است نتواند به‌طور طبیعی به مراحل رشد گفتار و زبان برسد. این مشکل می‌تواند ناشی از غفلت، سواستفاده یا عدم توجه به نیازهای کلامی کودک باشد که تاثیر منفی بر رشد مهارت‌های گفتاری و ارتباطی او می‌گذارد.

اختلال اوتیسم

مشکلات گفتاری و زبانی اغلب در کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم مشاهده می‌شود. این اختلال می‌تواند شامل علائم زیر باشد:

تکرار عبارات (اکولالیا) به جای ساخت جملات
رفتارهای تکراری
مشکلات در ارتباط کلامی و غیرکلامی
مشکلات در تعاملات اجتماعی
رگرسیون یا پسرفت در مهارت‌های گفتاری و زبانی

اختلالات عصبی و تاثیر آن‌ها بر زبان

بعضی از اختلالات عصبی می‌توانند بر عضلات مورد نیاز برای تولید صداها و گفتار تاثیر بگذارند. این اختلالات شامل مواردی مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی یا آسیب‌های تروماتیک به مغز هستند. در این موارد مشکلات حرکتی در عضلات دهان، زبان و گلو می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در تولید کلمات و گفتار شود. در بعضی شرایط نیز فلج مغزی می‌تواند با کم شنوایی یا سایر ناتوانی‌های رشدی همراه باشد که تاثیر منفی بیشتری بر رشد گفتار و زبان کودک می‌گذارد.

ناتوانی ذهنی

ناتوانی ذهنی یکی دیگر از دلایل علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک است. کودکی که قادر به صحبت کردن نیست، امکان دارد مشکل شناختی داشته باشد که تاثیر مستقیمی بر توانایی تولید کلمات دارد، نه صرفا ناتوانی در ساخت آن‌ها. این ناتوانی‌های ذهنی بر توانایی کودک در یادگیری زبان و ارتباطات تاثیرگذار خواهند بود.

عوامل محیطی و اجتماعی مؤثر بر رشد زبان

محیط اطراف و تعاملات اجتماعی نقش بسیار مهمی در رشد مهارت‌های گفتار و زبان کودک دارند. اگر کودک در معرض محرک‌های کلامی مناسب قرار نگیرد یا به اندازه کافی با دیگران ارتباط برقرار نکند، امکان دارد در مراحل مختلف رشد زبان دچار تاخیر شود. سوء استفاده، غفلت یا عدم تحریک کلامی در این زمینه تاثیرگذار است و می‌تواند باعث شود کودک نتواند به نقاط عطف رشد گفتار و زبان برسد. این کمبود در تعاملات اجتماعی و محرک‌های زبانی بر تمامی جنبه‌های رشد زبان از جمله گفتار، درک زبان و توانایی‌های ارتباطی تاثیر منفی می‌گذارد.

چرا تشخیص زود هنگام تاخیر در رشد زبان اهمیت دارد؟

تشخیص زودهنگام علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک اهمیت زیادی دارد زیرا در صورت شناسایی به موقع می‌توان اقدامات درمانی و آموزشی لازم را برای کودک انجام داد و به او کمک کرد تا مهارت‌های گفتار و زبان خود را بهبود بخشد. علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک می‌تواند بر توانایی‌های شناختی، اجتماعی و تحصیلی او تاثیر بگذارد. اگر این علائم در مراحل اولیه شناسایی نشوند، ممکن است مشکلات بزرگ‌تری مانند اختلالات یادگیری یا دشواری در برقراری ارتباط با دیگران به وجود آید. همچنین درمان زودهنگام می‌تواند از ایجاد مشکلات بلندمدت در روابط اجتماعی و اعتماد به نفس کودک جلوگیری کند.

علائم تاخیر در رشد زبان

تاخیر در رشد زبان به معنای تاخیر در توانایی‌های زبانی کودک مانند تولید صداها، فهم زبان و استفاده از کلمات است. این موضوع می‌تواند تاثیرات زیادی بر روند توسعه اجتماعی، شناختی و تحصیلی کودک داشته باشد.

● تاخیر در تولید صداهای اولیه

یکی از علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک عدم توانایی در تولید صداهای اولیه است. این مشکل ممکن است باعث شود کودک نتواند صداهای ساده‌ای مانند “م”، “ب” یا “د” را به راحتی بیان کند.

● مشکل در تلفظ کلمات

کودکان با تأخیر در رشد زبان در تلفظ صحیح کلمات مشکل خواهند داشت. این مشکل می‌تواند شامل ترکیب نادرست حروف یا ناتوانی در گفتن کلمات به صورت صحیح باشد.

● دایره لغات محدود

یکی دیگر از علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک داشتن دایره لغات محدود است. این یعنی کودک تعداد کمی کلمه می‌شناسد و قادر به استفاده از آن‌ها در جملات مختلف نیست.

● مشکل در درک زبان دیگران

کودکانی که با تاخیر در رشد زبان روبه‌رو هستند در درک گفتار دیگران مشکل دارند. این کودکان ممکن است نتوانند دستورات ساده را بفهمند یا ارتباطات اجتماعی را به درستی درک کنند.

● عدم استفاده از جملات پیچیده

از علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک این است که آن‌ها قادر به استفاده از جملات پیچیده یا ترکیب کلمات به‌طور مناسب نیستند. این مشکل می‌تواند بر توانایی آن‌ها در برقراری ارتباط موثر تاثیر بگذارد.

● مشکلات در تعامل اجتماعی

یکی دیگر از نشانه‌های تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک مشکلات در تعامل اجتماعی است. این کودکان نمی‌توانند با دیگران ارتباط موثری برقرار کنند و در برقراری روابط اجتماعی دچار چالش شوند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم و چه انتطاری داشته باشیم؟

آکادمی اطفال آمریکا (AAP) توصیه می‌کند که کودکان در سنین ۹ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۳۰ ماهگی از نظر رشد کلی معاینه شوند. این معاینات معمولا در جلسات چکاپ پزشکی کودک انجام می‌شود که در آن دکتر روانپزشک در مشهد باید به دقت علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک را بررسی کرده و در صورت نیاز شما را برای ارزیابی‌های تکمیلی ارجاع دهد. اگر نگران هستید که کودک شما علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان را از خود نشان دهد یا نگرانی‌هایی در سایر جنبه‌های رشد او دارید، بسیار مهم است که این موارد را با پزشک خود در میان بگذارید. تشخیص زودهنگام این مشکلات می‌تواند درمان را آسان‌تر کند و به پیشرفت کودک شما کمک نماید.

تشخیص تاخیر در گفتار

با توجه به این که هر کودک نوپا به‌طور متفاوتی رشد می‌کند تشخیص تاخیر در گفتار، اختلال گفتار یا زبان می‌تواند کمی دشوار باشد. مهارت‌های زبانی در حدود ۱۰ تا ۲۰٪ از کودکان دو ساله دیرتر رشد کرده و تکامل می‌یابند. احتمال اینکه پسران در این گروه قرار بگیرند سه برابر بیشتر از دختران است. با این حال بیشتر این کودکان اختلال گفتار یا زبان ندارند و در ۳ سالگی به مراحل رشدی طبیعی خود می‌رسند.

در جلسه ویزیت، پزشک اطفال کودک شما درباره توانایی‌های گفتار و زبان کودک نوپا و سایر مراحل رشد و رفتارهای او سوالاتی خواهد پرسید. او همچنین دهان، کام و زبان کودک شما را معاینه می‌کند و امکان دارد بخواهد شنوایی کودک نوپای شما را نیز بررسی کند. حتی اگر به نظر برسد که کودک شما به صدا واکنش نشان می‌دهد، ممکن است کاهش شنوایی وجود داشته باشد که باعث می‌شود کلمات برای کودک مبهم و درهم به نظر برسند.

اگر پزشک اطفال تشخیص دهد که نیاز به آزمایش و معاینه بیشتر است، شما را به پزشک دیگری ارجاع می‌دهد. تخصص این پزشکان شامل شنوایی شناس، آسیب‌شناس گفتار و زبان، متخصص مغز و اعصاب و یا خدمات مداخله اولیه هستند.

درمان تاخیر در گفتار کودک

درمان تاخیر در گفتار کودک بستگی به علت و شدت مشکل دارد. در بسیاری از موارد، مداخلات زودهنگام می‌تواند کمک‌کننده باشد. درمان معمولاً شامل جلسات گفتاردرمانی است که به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های گفتاری و زبانی خود را بهبود بخشد. همچنین، در صورت وجود مشکلات شنوایی یا مشکلات پزشکی دیگر، درمان‌های مرتبط با آن‌ها نیز ممکن است ضروری باشد. در برخی موارد، مشاوره و مداخلات آموزشی نیز می‌تواند مفید باشد تا کودک در محیط‌های اجتماعی و آموزشی به راحتی ارتباط برقرار کند.

● گفتار درمانی

اولین روش درمان برای علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک، گفتار درمانی است. اگر تاخیر گفتار تنها مسئله‌ای در رشد کودک باشد، این روش احتمالا تنها درمان مورد نیاز خواهد بود. گفتار درمانی می‌تواند در برنامه درمانی کلی کودک زمانی که تشخیص دیگری وجود دارد، موثر باشد. گفتار درمانگر به‌طور مستقیم با کودک شما کار خواهد کرد و علاوه بر آن به شما نیز آموزش می‌دهد که چگونه به فرزند خود کمک کنید. اگر نیاز به ارجاع به متخصصان دیگر وجود داشته باشد، دکتر روانشناس در مشهد می‌تواند در کنار دیگر متخصصان روند درمانی را تکمیل کند.

● مداخله زودهنگام

تحقیقات نشان می‌دهند که اگر علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک به موقع درمان نشود، این تاخیر می‌تواند در ۴۰ تا ۶۰ درصد از کودکان ادامه پیدا کند و احتمال بروز مشکلات اجتماعی، عاطفی، رفتاری و شناختی در بزرگسالی را افزایش دهد.

● درمان بیماری زمینه‌ای

در صورتی که تاخیر در گفتار به دلیل یک بیماری زمینه‌ای باشد یا هم‌زمان با اختلال دیگری بروز کند، رسیدگی به آن مشکل دیگر نیز ضروری است. درمان‌ها شامل مواردی مانند درمان و کمک به بهبود مشکلات شنوایی کودک، اصلاح مشکلات جسمی دهان یا زبان، کار درمانی، فیزیوتراپی، درمان تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یا مدیریت اختلالات عصبی هستند.

والدین چه کار می‌توانند انجام دهند؟

در ادامه به چند روش که می‌توانید با استفاده از آن‌ها، مهارت‌های گفتار و زبان کودک نوپای خود را بهبود بخشید اشاره می‌کنیم:
مستقیما با کودک خود صحبت کنید؛ حتی اگر صحبت کردن شما تنها توضیح دادن کاری باشد که در حال انجام آن هستید.
هنگام بیان کلمات مرتبط با حرکات و اشیا به آن‌ها اشاره کنید. این می‌تواند شامل اعضای بدن، افراد، اسباب‌بازی‌ها، رنگ‌ها یا اجسامی باشد که در حین پیاده‌روی می‌بینید.
برای کودک خود کتاب بخوانید و در حین خواندن، درباره تصاویر داستان صحبت کنید.
آهنگ‌های ساده‌ای برای کودک بخوانید که قابل تکرار باشند.

اگر علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک همچنان ادامه پیدا کرد، مراجعه به کلینیک روانشناسی در مشهد می‌تواند به تشخیص و درمان مؤثر کمک کند.

جمع‌بندی

تشخیص و درمان به موقع تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک بسیار مهم است زیرا این مشکلات می‌توانند تأثیرات منفی بر توانایی‌های شناختی، اجتماعی و تحصیلی کودک داشته باشند. با مداخلات زودهنگام و گفتار درمانی می‌توان بهبود مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک را آسان‌تر کرد. اگر علائم تاخیر در گفتار و رشد زبان کودک ادامه پیدا کرد، مراجعه به متخصصین مانند کلینیک روانشناسی در مشهد می‌تواند کمک‌کننده باشد تا درمان‌های لازم انجام شود و از بروز مشکلات بلندمدت جلوگیری کرد.

برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره می‌توانید از سایت مهر رضوی کمک بگیرید‌.

واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی