اختلال موتیسم یا لالی انتخابی چیست؟ + معرفی بهترین روش مقابله با آن
اختلال موتیسم یا لالی انتخابی نوعی اختلال اضطرابی است که باعث می‌شود فرد در بعضی از موقعیت‌های اجتماعی خاص مانند مدرسه یا محیط‌های رسمی قادر به صحبت کردن یا برقراری ارتباط نباشد. این وضعیت معمولا در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و می‌تواند بدون درمان مناسب تا بزرگسالی ادامه یابد. شاید شما هم کودکانی را دیده باشید که در خانه بسیار پر حرف هستند اما در مدرسه یا جمع‌های رسمی سکوت اختیار می‌کنند. بسیاری از والدین بر این باور هستند که فرزندشان از روی لجبازی یا بی ادبی حرف نمی‌زند، اما واقعیت این است که امکان دارد کودک دچار اختلال موتیسم یا لالی انتخابی شده باشد. در چنین شرایطی، فشارآوردن برای صحبت‌کردن نه‌تنها کمکی نمی‌کند بلکه موجب افزایش اضطراب و احساس شرمندگی در کودک می‌شود. اگر احساس می‌کنید فرزندتان با چنین مشکلی مواجه است، می‌توانید با یک دکتر روانپزشک در مشهد مشورت کنید تا بتوانید مسیر درمان مناسب را آغاز نمایید و از تشدید علائم در آینده جلوگیری کنید.
فهرست مطالب
اختلال موتیسم چیست؟
اختلال موتیسم یا لالی انتخابی یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که اغلب در دوران کودکی بروز پیدا می‌کند. در این وضعیت، کودک یا حتی بزرگسال نمی‌تواند در موقعیت‌های خاص با افراد معین یا در فعالیت‌های اجتماعی مشخص صحبت کند. برخلاف آنچه به نظر می‌رسد، این افراد سکوت را از روی میل یا لجبازی انتخاب نمی‌کنند؛ بلکه اضطراب شدید باعث می‌شود توانایی صحبت‌کردن را در آن لحظه از دست بدهند. برای کودک مبتلا به اختلال موتیسم، تلاش برای صحبت با بعضی افراد می‌تواند همراه با واکنشی شبیه به انجماد، اضطراب شدید و حتی احساس وحشت باشد. در چنین شرایطی صحبت‌کردن عملاً برای او غیرممکن می‌شود، درحالی‌که امکان دارد همین کودک در خانه یا کنار اعضای خانواده بسیار پر حرف و اجتماعی باشد.
این اختلال اغلب در سال‌های ابتدایی زندگی شناسایی می‌شود و اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند در روند رشد عاطفی و اجتماعی کودک اختلال ایجاد کند. خوشبختانه اختلال موتیسم با کمک تخصصی روان‌شناسان قابل‌درمان است و با استفاده از روش‌های علمی و حمایت‌های درمانی، می‌توان به کودک کمک کرد تا بر اضطراب خود غلبه کند و ارتباطی سالم با محیط اطراف داشته باشد.
چه عواملی باعث ایجاد لالی انتخابی می‌شود؟
اختلال موتیسم یا لالی انتخابی یکی از اختلالات نادر اضطرابی است که تنها حدود یک درصد از کودکان را درگیر می‌کند. اگر این مشکل به‌موقع درمان نشود، می‌تواند تا سال‌های بزرگسالی ادامه یابد و بر روابط اجتماعی و اعتمادبهنفس فرد تأثیر بگذارد. علت دقیق بروز اختلال موتیسم یا لالی انتخابی هنوز به طور کامل مشخص نیست اما یافته‌های جدید علمی نشان می‌دهند که این اختلال بیشتر به اضطراب اجتماعی مرتبط است.
درگذشته تصور می‌شد که لالی انتخابی نتیجه ضربه‌های روانی، بی‌توجهی یا تجربه‌های ناخوشایند در دوران کودکی بوده اما امروزه احتمال وجود زمینه‌های ژنتیکی نیز به‌عنوان یکی از عوامل اصلی مورد بررسی قرار گرفته است. مانند بسیاری از اختلالات روانی، اختلال موتیسم یا لالی انتخابی نیز نمی‌تواند به یک عامل واحد نسبت داده شود. کودکانی که به این مشکل دچار می‌شوند معمولاً ویژگی‌های زیر را دارند:
- خجالتی بودن بیش از حد
- ناتوانی در خودتنظیمی احساسات
- ابتلا به نوعی از اختلال اضطرابی
- ترس شدید از خجالت‌زده شدن یا قضاوت‌شدن در جمع
چه چیزی باعث ماندگاری لالی انتخابی می‌شود؟
در اختلال موتیسم عواملی مانند محیط و سبک‌رفتاری کودک نقش بسیار مهمی در تداوم و شدت این اختلال دارند. کودکانی که ویژگی‌های شخصیتی بازدارنده دارند یا با مشکلات زبانی روبه‌رو هستند، بیشتر در معرض تداوم این اختلال قرار می‌گیرند. همچنین اگر والدین کودک دچار اضطراب اجتماعی باشند، ممکن است فرزندان نیز از رفتارهای بازدارنده آن‌ها الگوبرداری کرده و این رفتارها را در موقعیت‌های اجتماعی تکرار کنند. اختلال موتیسم یا لالی انتخابی اغلب همراه با بعضی اختلالات دیگر ظاهر می‌شود که می‌تواند روند درمان را پیچیده‌تر کند. این اختلالات عبارت‌اند از:
- اضطراب
- افسردگی
- تأخیر در رشد گفتار یا زبان
- اختلال هراس یا ترس شدید از موقعیت‌های اجتماعی
- مشکلات زبانی
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)
علائم موتیسم انتخابی را بشناسید!
اختلال موتیسم معمولاً در سنین کودکی ظاهر می‌شود و والدین اغلب متوجه می‌شوند که کودکشان در بعضی موقعیت‌ها به طور غیرعادی ساکت است. برخلاف تصور رایج، این کودکان نمی‌خواهند لجبازی کنند یا عمدی حرف نزنند، بلکه تحت‌تأثیر اضطراب شدید، قادر به صحبت در شرایط خاص نیستند. شناسایی به‌موقع علائم می‌تواند نقش مهمی در شروع درمان و بهبود روند رشد کودک داشته باشد.
نشانه‌های رفتاری Selective Mutism
این نشانه‌ها معمولاً زمانی بروز می‌کنند که کودک در موقعیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرد و باید با افراد ناآشنا یا جمع‌های رسمی ارتباط برقرار کند:
- میل به صحبت‌کردن دارد اما اضطراب، ترس یا خجالت مانع او می‌شود.
- از قرارگرفتن در معرض توجه یا برقراری تماس چشمی با دیگران خودداری می‌کند.
- بازی با کودکان دیگر، درخواست کمک یا دوست‌یابی برای او دشوار است.
- در محیط‌هایی مانند مدرسه یا مکان‌های عمومی قادر به صحبت‌کردن نیست.
- برای بیان خواسته‌هایش از حرکات بدن مانند اشاره‌کردن یا تکان‌دادن سر استفاده می‌کند.
- ممکن است در سنین ۲ تا ۴ سالگی بسیار خجالتی باشد، از مواجهه با دیگران بترسد و تمایلی به حرف‌زدن نشان ندهد.
- در خانه یا در حضور افراد نزدیک مانند والدین و دوستان مورداعتماد بدون مشکل صحبت می‌کند.
نشانه‌های فیزیکی Selective Mutism
علاوه بر رفتارهای خاموش و گوشه‌گیرانه، علائم فیزیکی نیز می‌توانند نشان‌دهنده اضطراب شدید در این کودکان باشند:
- لرزش بدن در زمان قرارگرفتن در جمع
- حالت یخ‌زدگی یا خشکی حرکات
- بی‌قراری و ناآرامی
- شکایت از درد معده بدون دلیل پزشکی
- سرخ‌شدن صورت به دلیل خجالت
- نگاه نگران یا گریز از نگاه مستقیم
- عرق‌کردن کف دست
- تپش قلب یا تنفس سریع
روش تشخیص موتیسم انتخابی
برای تشخیص اختلال موتیسم یا لالی انتخابی، متخصص سلامت روان ابتدا رفتار کودک را در موقعیت‌های مختلف بررسی می‌کند. مهم‌ترین نکته در این روند، توجه به نحوه ارتباط کودک در محیط‌های گوناگون و میزان اضطراب او در موقعیت‌های اجتماعی است. کودکانی که در خانه به‌راحتی صحبت می‌کنند اما در جمع‌های رسمی سکوت دارند، معمولاً مشکوک به این اختلال هستند. در بعضی از موارد برای رد سایر دلایل احتمالی مانند مشکلات شنوایی یا اختلالات گفتاری امکان دارد ارزیابی‌هایی مانند تست شنوایی یا ارزیابی گفتار انجام شود. این بررسی‌ها به متخصص کمک می‌کند تشخیص دهد که آیا عدم صحبت کودک ناشی از مشکلات زبانی یا شنوایی است یا اینکه با اختلال موتیسم یا لالی انتخابی مواجه هستیم.
همچنین در شرایط خاص، برای بررسی دقیق‌تر وضعیت روانی کودک یا همراه بودن این اختلال با سایر مشکلات عصبی، می‌توان از ابزارهای مکمل مانند تشخیص بیماری روانی با نوار مغز استفاده کرد. این روش می‌تواند به درک بهتر از عملکرد مغز کودک در حالت‌های مختلف کمک کند، به‌ویژه اگر علائم پیچیده یا چندوجهی باشند. جالب است بدانید که اصطلاح «انتخابی» در مورد این اختلال، از سال ۱۹۹۴ به طور رسمی به کار گرفته شد. پیش از آن، این وضعیت با عنوان «لالی اختیاری» شناخته می‌شد که می‌توانست این تصور غلط را ایجاد کند که کودک به‌دلخواه خود سکوت کرده است. درحالی‌که کودکان مبتلا به اختلال موتیسم یا لالی انتخابی، از صحبت‌کردن نمی‌گریزند بلکه اضطراب شدید مانع از توانایی آن‌ها در بیان کلمات می‌شود.
موتیسم کودکان
برای تشخیص اختلال موتیسم در کودکان، مهم‌ترین معیار ناتوانی مستمر کودک در صحبت‌کردن در موقعیت‌های اجتماعی خاص است؛ درحالی‌که در این موقعیت‌ها (محیط مدرسه) از او انتظار می‌رود که صحبت کند. این اختلال معمولاً با علائم مشخصی همراه است که شناسایی آن‌ها می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. برای اینکه این وضعیت به‌عنوان اختلال موتیسم یا لالی انتخابی در نظر گرفته شود، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
- علائم اختلال باید دست‌کم به مدت یک ماه (غیر از ماه اول مدرسه) ادامه‌دار باشد.
- کودک باید توانایی درک زبان گفتاری را داشته باشد و در محیط‌های آشنا مانند خانه یا هنگام صحبت با دوستان نزدیک، بدون مشکل حرف بزند.
- این ناتوانی در صحبت‌کردن باید به‌قدری باشد که بر عملکرد آموزشی، اجتماعی یا شغلی کودک اثر منفی بگذارد.
شناسایی این ویژگی‌ها در کودکان، نخستین گام برای شروع فرایند درمان است. اگر والدین یا آموزگاران متوجه این نشانه‌ها شدند، لازم است با یک متخصص سلامت روان مشورت شود تا از تشدید اثرات اختلال موتیسم یا لالی انتخابی جلوگیری شود.
سکوت انتخابی در بزرگسالان
در بعضی افراد اختلال موتیسم یا لالی انتخابی که در دوران کودکی آغاز می‌شود، بدون درمان مناسب تا نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه می‌یابد.در چنین شرایطی، تشخیص این اختلال در بزرگسالان بر اساس چند معیار مشخص انجام می‌شود:
- علائم مربوط به لالی انتخابی باید برای مدت حداقل یک ماه به طور مداوم وجود داشته باشند.
- این علائم باید به‌گونه‌ای باشند که عملکرد فرد را در محیط‌های اجتماعی یا محل کار مختل کنند.
اختلال موتیسم در بزرگسالان اغلب با نشانه‌هایی مشابه با اختلال اضطراب اجتماعی همراه است. امکان دارد افراد مبتلا در موقعیت‌هایی مانند حضور در رستوران، شرکت در جلسات یا صحبت با افراد ناآشنا دچار ترس و اضطراب شدید شوند. این احساسات منجر به اجتناب کامل از موقعیت‌های اجتماعی می‌شوند و در نهایت فرد را به سمت انزوا و دوری از جامعه سوق می‌دهند.
در وبسایت معتبر healthline، به این موضوع اشاره شده است:
Selective mutism is a type of anxiety where you can't speak in certain contexts. Though most common in children, it can also affect adults سکوت انتخابی نوعی اضطراب است که در آن نمی‌توانید در موقعیت‌های خاص صحبت کنید. اگرچه این اختلال بیشتر در کودکان شایع است، اما می‌تواند بزرگسالان را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد.
لالی انتخابی در نوجوانی
علائم اختلال موتیسم در نوجوانان شباهت زیادی به سکوت انتخابی در بزرگسالان دارد. ترس و اضطراب شدید از صحبت‌کردن در محیط مدرسه یا جمع هم‌کلاسی‌ها باعث می‌شود عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی نوجوانان تحت‌تأثیر قرار گیرد. نوجوان مبتلا به این اختلال، مشکل در تکلم ندارد و در محیط‌های آشنا مانند خانواده و دوستان نزدیک به‌راحتی حرف می‌زند اما در موقعیت‌های اجتماعی خاص به دلیل اضطراب شدید قادر به صحبت‌کردن نیست.
درمان موتیسم انتخابی (Selective Mutism)
برای درمان اختلال موتیسم یا لالی انتخابی معمولاً از روان‌درمانی، دارودرمانی یا ترکیبی از این دو روش استفاده می‌شود.
1. روان درمانی
یکی از مؤثرترین روش‌های درمان برای اختلال موتیسم یا لالی انتخابی، روان‌درمانی است که به کاهش علائم اضطراب کمک می‌کند. در این روش، فرد به طور تدریجی و تحت نظارت روانشناس در معرض شرایطی قرار می‌گیرد که باعث ترسش خواهد شد اما این مواجهه در محیطی امن و کنترل شده انجام می‌شود تا به‌تدریج با محرک‌های اضطراب‌آور آشنا شود و نسبت به آن‌ها حساسیتش کاهش یابد. همچنین در روند درمان از روش‌های تقویت مثبت استفاده می‌شود که به فرد آموزش می‌دهد چگونه اضطراب خود را کاهش دهد و انگیزه‌اش برای برقراری ارتباط افزایش پیدا کند. این ترکیب تکنیک‌ها به‌مرورزمان باعث می‌شود فرد بتواند در موقعیت‌های اجتماعی بهتر عمل کند و کیفیت زندگی‌اش بهبود یابد.
2. دارو درمانی
درصورتی‌که اختلال موتیسم یا لالی انتخابی به مشکلات روانی دیگری مانند افسردگی منجر شود، ممکن است پزشک استفاده از دارو را توصیه کند. این روش به‌تنهایی نمی‌تواند جایگزین درمان‌های رفتاری باشد. معمولاً دارودرمانی همراه با درمان‌های رفتاری و تغییرات محیطی انجام می‌شود. در این زمینه اغلب از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌شود که باید تحت‌نظر و تجویز دقیق پزشک مصرف شوند. ترکیب این روش‌ها به فرد کمک می‌کند تا بهتر با اضطراب خود مقابله کند و توانایی صحبت‌کردن در موقعیت‌های مختلف را به دست‌آورد.
روش مقابله با لالی انتخابی
علاوه بر روش‌های درمانی، برای مدیریت بهتر اختلال موتیسم یا لالی انتخابی می‌توانید از روش‌های دیگری نیز بهره ببرید. بازی‌درمانی یکی از این روش‌ها است که به کودک کمک می‌کند بدون فشار و اجبار، به‌تدریج شروع به صحبت کند. همچنین اطلاع‌دادن به معلم فرزندتان درباره اینکه سکوت کودک ناشی از این اختلال است و عمدی نیست، می‌تواند از ایجاد ناراحتی یا ناامیدی جلوگیری کند. بهتر است هر قدم مثبت کودک در مسیر حرف‌زدن تشویق و با پاداش همراه شود و از تنبیه به دلیل سکوت او خودداری کنید. همچنین فشارآوردن بیش از حد برای صحبت‌کردن کودک می‌تواند باعث افزایش اضطراب و مقاومت بیشتر او شود، پس بهتر است از این کار اجتناب شود. این نکات همراه با درمان‌های تخصصی، می‌توانند روند بهبود و درمان اختلال موتیسم را آسان‌تر کنند.
اهمیت گفتاردرمانی در درمان سکوت انتخابی
گفتاردرمانی برای درمان لالی انتخابی کاملاً فردی و متناسب با نیازهای هر کودک تنظیم می‌شود و بر اساس شرایط کودک، خانواده و عوامل مختلف دیگر، از ترکیبی از روش‌های مختلف گفتاردرمانی استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین رویکردها، برنامه درمان رفتاری است که به‌صورت خاص بر مشکلات گفتاری و زبانی تمرکز دارد و با همکاری والدین و معلمان در محیط مدرسه اجرا می‌شود. این برنامه‌ها باهدف افزایش اعتمادبهنفس کودک، تقویت مهارت‌های ارتباطی به‌ویژه در برخورد با افراد جدید و بهبود مشکلات گفتاری و زبانی طراحی و اجرا می‌شوند تا کودک بتواند راحت‌تر و مؤثرتر با اطرافیان خود ارتباط برقرار کند.
جمع‌بندی
اختلال موتیسم یا لالی انتخابی یک اختلال اضطرابی است که باعث می‌شود فرد در بعضی از موقعیت‌های اجتماعی خاص قادر به صحبت‌کردن نباشد. این اختلال اغلب از کودکی شروع شده و در صورت عدم درمان می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. درمان اختلال موتیسم شامل روان‌درمانی و در بعضی موارد دارودرمانی است. درمان‌های محیطی و روش‌هایی مانند بازی‌درمانی و تشویق گام‌های مثبت، نقش مهمی در بهبود شرایط دارند. شناسایی زودهنگام و مراجعه به متخصص برای مدیریت این اختلال ضروری است. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره می‌توانید از سایت مهر رضوی کمک بگیرید.
واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی
مطالب مرتبط
جستجو کنید
خدمات ما
جستجو کنید
رزرو اینترنتی نوبت معاینه
شبکه های مجازی
