درمان فوبیا و ترس + علائم و علت آن

یکی از اختلالات روانشناختی که امروزه در بین افراد رایج است و باعث به وجود آمدن حس ترس و حس هراس در برخی از موقعیت‌های بخصوص می‌شود، فوبیا یا هراس زدگی می‌باشد. در واقع فوبیا ترسی غیر واقعی،‌ طولانی مدت و گاها شدید در برابر شخص، جسم، یک موقعیت یا یک حیوان می‌باشد. اختلال فوبیا را میان دسته‌ی اختلالات اضطرابی در نظر می‌گیرند. این اختلالات دارای نشانه‌ها و علائم خاصی را به همراه دارند. برخی از فوبیاها به صورت محدود و در برابر یک چیز هستند؛ برای مثال ترسیدن شخص از عنکبوت یا گربه به طوری است که فرد با فاصله گرفتن از آنها ترس خود را کنترل می‌کند ولی برخی فوبیاها مانند ترس از ارتفاع یا ترس از مکان‌های تنگ می‌توانند در زندگی روزانه فرد تاثیر بگذارند و برخی از فعالیت‌های عادی روزانه آنها را مختل کنند. این افراد نیاز دارند تا با مراجعه به کلینیک روانشناسی به درمان فوبیا و ترس خود بپردازند و تغییری اساسی در زندگی خود ایجاد کنند چرا که این دسته از فوبیاها ممکن است در فعالیت‌های شغلی، تفریحی و … تاثیر بگذارد . همانظور که اشاره کردیم درمان فوبیا و ترس موضوعی است که از اهمیت بالایی برخوردار است و اقدام به آن از روش‌های درست بسیار مهم است. در ادامه سعی می‌کنیم تا حدودی به روش‌های درمان فوبیا و ترس بپردازیم.

فوبیا چیست؟

فوبیا به معنی ترس ممتد و غیر منطقی از مکان، شرایط و یا موجودات زنده خاص می باشد. این ترس ها اغلب به صورت آزاد دهنده کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار داده و بعضا بر کیفیت روابط و زندگی افراد تاثیر منفی خواهد داشت.

خطری که فرد در این حالت تجربه می کند بسیار بیشتر از حالتی است که آن ترس به طور واقع وجود دارد و فرد مبتلا به این عارضه دائما در طول زندگی از عامل پنیک یا وحشت زا فرا می کند.

فوبیاها در یک تقسیم بندی دو نوع مختلف دارند. در نوع اول فرد تنها از یک مورد خاص هراس دارد مثلا فوبیای سوسک یا بعضا حیوانات وحشی که تنها با دوری کردن از عامل ترس، فرد از بین خواهد رفت. اما در نوع دیگر فرد از شرایط یا موقعیت خاص هراس دارد، مثلا ترس از ارتفاع که با توجه به موقعیت های مختلف قرارگیری فرد به کرات با آن مواجه خواهد شد.

با توجه به نکات گفته شده، فوبیا می تواند در زندگی عادی فرد اختلال ایجاد کند و در مواردی منجر به حملات پانیک شود. لذا جهت جلوگیری از آسیب های مربوطه برای درمان فوبیا و ترس مراجعه به کلینیک روانشناسی توصیه می گردد.

علائم فوبیا

علائم جسمانی فوبیا که می تواند شامل مواردی مانند تپش قلب، افزایش سرعت تنفس، لرزش دست ها و یا علائم دیگری که نشان دهنده ی پاسخ بدن به واکنش جنگ یا گریز می باشد.

تکلم سریع و یا ناتوانی در ادای صحیح کلمات
خشکی دهان
عدم تناسب مقدار ترس وارد شده بر فرد با توجه به موقعیت تنش زا
اجتناب فعالانه یک فرد از موقعیت تنش زا
داشتن احساس ناخوشایند در زندگی
تعریق زیاد
احساس خفگی در تنفس و کمبود هوا
احساس گیجی و توهم
احساس سوزن سوزن شدن بدن

رایج ترین فوبیاها

فوبیا انواع و اقسام متفاوتی دارد که به انواع زیر تقسیم بندی می شود:

با توجه به این که اشیا و موقعیت های مختلف در زندگی افراد می تواند عامل اثرگذار بر فوبیا باشد، لذا در دسته بندی های مختلفی می توان آن را تقسیم بندی کرد.

فوبیای حیوانات: مانند ترس از سوسک، جوندگان، حیوانات وحشی و…

فوبیای محیطی: مانند ترس از ارتفاعات، آب های عمیق، تاریکی، رعد و برق و …

فوبیای موقعیتی : مانند ترس از موقعیت های خاص مانند دندانپزشکی، اتاق عمل، بیمارستان، پرواز و …

فوبیای بدن: مانند ترس های مربوط به خون، آسیب دیدگی، جراحت، سوختگی، تزریقات و…

علاوه بر موارد گفته شده که چهار گروه کلی فوبیا ها را شامل می شوند، چند مورد دیگر را به صورت خلاصه با یکدیگر بررسی خواهیم کرد:

فوبیای اجتماعی: در این نوع ترس، فرد در موقعیت های اجتماعی مظطرب و نگران به نظر می رسد و در انواع حاد آن افراد از ساده ترین تعاملات اجتماعی مانند پاسخ دادن به تلفن و یا برقراری ارتباطات اجتماعی با افراد غریبه امتناع میکنند.

فوبیای محیط های بسته یا کلاستروفوبیا:در انواع حاد این ترس افراد از سوار شدن به اتومبیل و یا ورود به هر نوع محیط بسته ای اجتناب می کنند.

ترس از ارتفاع یا آکروفوبیا: افراد مبتلا به آکروفوبیا از قرارگیری محیط های با ارتفاع بالا مانند کوه، ساختمان ها و برج های بلند اجتناب می کنند و به محض قرار گرفتن در ارتفاع شاهد واکنش های دفاعی بدن آن ها خواهیم بود.

چگونه بفهمیم فرزندم فوبیا دارد؟

علائم فوبیا در کودکان همانند موارد ذکر شده در بخش های قبلی می باشد. در مرحله ی اول بایستی نسبت به این که موارد فوبیا به دلیل عوامل جسمی نمی باشد، اطمینان حاصل کرد. در مرحله ی بعدی بایستی به متخصص روانپزشک و یا سایر متخصصان کودک و نوجوان مراجعه کرد و با توجه به مطابقت علایم آشکار در کودک، به نوع فوبیای آن پی برد.

برخی از نشانه های آن به صورت زیر است:

احساس درد قفسه سینه
مشکلات گوارشی و سوء هاضمه
ترس از مرگ
ترس از دست دادن کنترل
ترس از حشرات و حیوانات
ترس از تاریکی
احساس گرمای شدید به یکباره در بدن
ضعف و سستی در بدن

اگر حداقل 4 مورد از نشانه های بالا هنگام مواجه شدن با منبع ترس در کودکان مشاهده شد، ممکن است کودک به این عارضه دچار شده باشد.

با توجه به این که داشتن فوبیا در کودکان می تواند تاثیرات به شدت منفی را در زندگی آن ها در بزرگسالی داشته باشد و حتی این ترس در سنین بالا هم باقی بماند، لذا درمان فوبیا و ترس از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

پروسه درمان به تشخیص به موقع، سن، شدت علائم و سلامت عمومی کودک بستگی دارد. راه های درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:

رفتار درمانی
دارو درمانی
درمان شناختی رفتاری
مداخله های خانوادگی

سن شروع فوبیا از چند سالگی است؟

سن شروع این اختلالات معمولا از همان ابتدای دوران کودکی است؛ برای مثال کودکان زیر دو سال از صداهای بلند اطراف مانند رعد و برق و طوفان، ترکیدن چیزی مانند بادکنک، آژیر یا زنگ با صدای بلند و … ممکن است بترسند. اگرچه این نوع ترس‌ها گذرا هستند و به صورت دائمی باقی نمی‌مانند ولی تا حدود 6 سالگی کودکان دچار این نوع ترس‌ها می‌شوند چرا که کودکان در سنین پایین قابلیت ارتباط صداها به یک علت خاص را ندارند.

نوع دیگری از ترس در کودکان نیز تا حدود زیادی به خود والدین مرتبط می‌شود؛ به این صورت که کودکان به تقلید از والدین و با آموختن از آنها به صورت ناخودآگاه شروع به ترسیدن از چیزهایی می‌کنند که والدین آنها نسبت به آنها فوبیا دارند. مثلا ممکن است کودکی به تقلید از پدر یا مادر خود نسبت به حیوان یا اشیا و یا حتی موقعیتی فوبیا پیدا کنند و این ترس و فوبیا در وجود آنها نهادینه شده و به یک ترس دائمی تبدیل شود.

همچنین در سنین پایین کودکان نسبت به تغییرات ایجاد شده در زندگی عادی مانند رفتن به مدرسه دچار ترس شوند. درمان فوبیا و ترس به وجود آمده در کودکی مهم است و باید توجه زیادی به آن شود.

آیا فوبیا ژنتیکی است؟

عوامل بسیاری در شکل گیری فوبیا می توانند نقش داشته باشند و افراد بی شماری بی آن که خود بدین مورد واقف باشند دچار انواع آن هستند. اما برخی افراد ممکن است که علائم قابل توجهی را نسبت به سایرین تجربه کنند و نیاز باشد که به درمان فوبیا و ترس خود بپردازند.

بر اساس تحقیقات دانشمندان، اکثر اختلالات روانپزشکی دارای عوامل ژنتیکی هستند که به صورت های مختلف بروز می کنند اما این بدین معنا نیست که هرکس ژنتیک بروز بیماری را داشته باشد، پس به طور قطع فوبیا می گیرد.

ژن ها همه ی اطلاعات و ویژگی های والدین را به نسل های بعدی منتقل می کنند. ژن ها می توانند در شرایط مختلف، جهت ادامه ی حیات فرد از خود واکنش های متعددی نشان دهند. به طور مثال در صورت بروز حادثه ی آسیب زا می توانند جهت سازگاری فرد با شرایط فعلی تغییر کنند.

حال والدینی که خود فوبیا دارند احتمال این که فرزند آن ها نیز دچار این عارضه شود، نسبت به میانگین افراد عادی بالاتر خواهد بود. بنابراین آسیب هایی که کودکان در سنین پایین تجربه می کنند، می تواند زمینه ساز مشکلات بعدی نیز باشد. لذا نقش پدر و مادر در درمان فوبیا و ترس برای مدیریت علائم و مهارت های مقابله با آن ها بسیار موثر است.

آیا فوبیا قابل درمان است؟

بسیاری از افراد به خاطر ترسی که دارند از درمان فوبیا و ترس اجتناب می کنند و به همین خاطر این واکنش هیچ کمکی در حل مشکل ان ها نخواهد کرد. اما از نظر تئوری های مختلف این مشکل قابل درمان است. به طور مثال در تئوری شناخت گرایانه، علت اصلی بروز ترس را شناخت نادرستی که از محیط اطراف داشته ایم بیان می کند. بنابراین با حل کردن یک سری خطاهای شناختی که در مغزمان وجود دارد این مشکل قابل حل است.

بر اساس تئوری های روان درمانی، درمان فوبیا قطعی خواهد بود. در این روش با تمرکز بر ریشه های اصلی مشکل که در یادگیری می باشد، می بایستی فرایند یادگیری را مجددا مورد بازبینی قرار دهیم. افراد و یا اتفاقاتی که باعث یادگیری اشتباه شده را متخصصان تصحیح کرده و بنابراین مشکل رفع می شود.

با توجه به دید روانکاوانه، علت اصلی بروز فوبیا ارتباطی است که میان مراقبت اولیه ما در فرایند رشد اتفاق افتاده و به طور کامل نبوده و یا نیاز هایی که در فرایند رشد ما بوده، سرکوب شده و فرایندهای رشد به طور ناسالم طی شده است و متعاقبا یک یا مجموعه ای از این عوامل فوبیا را ایجاد کرده است.

راه های درمان فوبیا چیست؟

درمان شناختی رفتاری

در این روش که شناخته شده ترین روش درمان فوبیا و ترس است، افراد زیر نظر متخصص در معرض منبع ترس قرار گرفته و به مرور زمان اضطراب آن ها از مجاورت با آن در سطح قابل قبولی از بین خواهد رفت. پایه ی این درمان بر تمرکز بر افکار منفی، باور های نادرست از محیط و تغییر واکنش های وی در مواجهه با عامل تنش زا ایجاد می شود.

درمان دارویی

در موارد خاص پزشکان برای از بین بردن عوامل موثر و اثرات آن از داروها استفاده میکنند که یکی از رایج ترین آن ها داروهای ضدافسردگی می باشد که با مکانیزم های خاصی فرایند های شیمیایی مغز و بدن را دستخوش تغییر قرار می دهند و ممکن است عوارضی را هم به دنبال داشته باشند.

واقعیت مجازی

یکی از بهترین روش های درمان، استفاده از عینک های واقعیت مجازی است که افراد را در موقعیت های تنش زا قرار داده و به مرور با آن مقابله خواهند کرد. این روش مزیت های بسیاری دارد اما یکی از آن ها این است که در شرایط کاملا کنترل شده می توان موقعیت را شبیه سازی کرد و مرحله به مرحله تا از بین رفتن کامل علائم پیش رفت.

جمع بندی

در حالت کلی درست است که حس ترس و وحشت از برخی چیزها برای تمامی افراد چه کوچک و چه بزرگ یک تجربه و واکنش طبیعی است ولی در صورتی که این ترس‌ها مدت زمان زیادی طول بکشد و فرد به صورت طولانی مدت نسبت به شرایط، حیوانات، برخی مکان‌ها و یا اشیای خاصی واکنش ترس نشان دهد، ممکن است زندگی عادی او تحت تاثیر این واکنش قرار بگیرد و در انجام برخی از فعالیت‌های او اختلال ایجاد شود.

همانطور که قبلا نیز اشاره کردیم، فوبیا انواع مختلفی دارد که از کودکی تا بزرگسالی ممکن است رخ دهد و دلایل آن گاها نامشخص می‌باشد ولی همراه با علائمی مثل استرس شدید، لرزش بدن، تپش قلب سریع، حالت تهوع و برخی دیگر از علائم بالینی بروز می‌کند. فوبیاها و ترس‌هایی با شدت زیاد و غیر عادی ممکن است تا حدودی غیر قابل کنترل شده و تاثیرات بسیار جدی بر روی سلامت فرد و همچنین اختلالاتی بر روی زندگی عادی و معمولی فرد بگذارد. از همین رو بهتر است در صورت بروز هر یک از این علائم بیماری به روانپزشک مراجعه کرده و بعد از تشخیص به بهترین نحو برای درمان فوبیا و ترس اقدام شود.

واحد تحقیق و توسعه: کلینیک تخصصی مهر رضوی